خودتخریبی یا خود ویرانگری در روانشناسی

احتمالاً شما هم در مقطعی خودتخریبی انجام داده اید و این چیزیست که تقریباً همه دارند. بیشتر اوقات، عمدی نیست و به عادت تبدیل نمی شود. رفتارهای خود ویرانگر آنهایی هستند که به شما آسیب جسمی یا روحی می‌رسانند. ممکن است ناخواسته باشد. یا ممکن است دقیقاً بدانید که چه کاری انجام می دهید، اما میل شدید به انجام آنقدر زیاد است که نمی توانید آن را کنترل کنید. ممکن است به خاطر تجربیات قبلی زندگی باشد. همچنین می تواند به یک بیماری روانی مانند افسردگی یا اضطراب مرتبط باشد. با نگاهی به برخی از رفتارهای خود ویرانگر، نحوه تشخیص آنها و اقداماتی که باید در مورد آنها انجام دهید برای شما واضح تر خواهد شد.

برای سنجش اولیه افسردگی، تست افسردگی بک را انجام دهید

رفتار خود ویرانگر یا خودتخریبی چیست؟

رفتار خود ویرانگر زمانی است که شما کاری انجام می دهید که مطمئناً باعث آسیب رساندن به خود می شود یا خود را در موقعیتی پرخطر قرار دهد که ممکن است آسیبی رخ دهد، چه روانی و چه فیزیکی. انواع مختلفی از رفتار خود ویرانگر وجود دارد، زیرا تعریف آن بسیار گسترده است. این نوع عمل می تواند احساسی یا فیزیکی باشد. این اثرات درازمدت بر روی فرد می گذارد که می تواند بر بخش های مختلف زندگی او تأثیر بگذارد. برخی از رفتارهای خود ویرانگر آشکارتر هستند، مانند:

• اقدام به خودکشی
• صحبتهای منفی و مداوم با خود
• پرخوری
• فعالیت های اجباری و وسواسی مانند قمار، بازی یا خرید
• رفتار جنسی پرخطر و تکانشی
• مصرف بیش از حد الکل و مواد مخدر
• آسیب به خود، مانند کوتاه کردن، کشیدن مو، سوزاندن خود

همچنین اشکال ظریف تری از خودتخریبی وجود دارد. ممکن است متوجه نشوید که در حال انجام آن هستید، حداقل در سطح آگاهانه. نمونه هایی از این موارد عبارتند از:

• تحقیر کردن خود، اصرار اینکه به اندازه کافی باهوش، توانا یا جذاب نیستید
• ماندن در یک رابطه بد یا منفی
• تغییر خود برای راضی کردن دیگران
• چسبیدن به کسی که به شما علاقه ای ندارد
• منزوی شدن از دوستان و خانواده
• درگیر شدن در رفتارهای تهاجمی که افراد را از خود دور می کند
• رفتارهای ناسازگار مانند اجتناب، اهمال کاری و پرخاشگری منفعلانه
• غرق شدن در احساس ترحم به خود و حس قربانی بودن

رفتارهای خودتخریبی در کوتاه مدت باعث تسکین یا حتی لذت می شود، اما در نهایت مانع از رضایت و کیفیت در زندگی می شود. فراوانی و شدت این رفتارها از فردی به فرد دیگر متفاوت است. برای برخی، نادر و خفیف هستند. برای دیگران، آنها مکرر و خطرناک هستند. اما همیشه مشکل ایجاد می کنند.

علت و ریسک فاکتورهای رفتارهای خود ویرانگری

همانطور که رفتارهای خود تخریبی متنوع هستند، هیچ دلیل واحدی برای خود تخریبی وجود ندارد. با این حال، تئوری هایی وجود دارد که چرا آنها ممکن است رخ دهند. بسیاری از رفتارهای خودتخریبی را می توان به تجربیات آسیب یا از دست دادن نسبت داد. اینها ممکن است شامل رویدادهایی مانند تجربه یک جنایت خشونت‌آمیز، مرگ یکی از عزیزان یا طلاق باشد.

این امر به ویژه زمانی که آسیب در سنین پایین رخ می دهد صادق است و بسیاری از بزرگسالانی که دست به اعمال خود تخریبی می زنند، سابقه آسیب های دوران کودکی دارند که می تواند شامل آزار جنسی، فیزیکی، کلامی و همچنین غفلت والدین باشد. مطالعات نشان می دهد که این نوع از تجربیات آسیب زا پیش بینی کننده قابل توجهی برای خودآزاری فیزیکی هستند.

تروما همچنین می تواند باعث شود افراد با مواد مخدرو الکل خود درمانی کنند که می تواند برای فرار از درد عاطفی یا ایجاد احساس خوب استفاده شود. با این حال، چیزی که زمانی راهی برای ایجاد آرامش در خود بود ممکن است در نهایت به اعتیاد تبدیل شود. علاوه بر این، برخی افراد ممکن است به دلیل احساس ناامنی دست به رفتارهای خود خرابکارانه بزنند. به عنوان مثال، ممکن است شخصی باور کند که اضافه وزن دارد و ممکن است گرسنگی بکشد.

در نهایت، دلایل جامعه شناختی می تواند رفتار خودتخریبی یک فرد را توضیح دهد. محیط اجتماعی یک فرد می تواند مشکلات ذکر شده در بالا را تشدید کند. در مجموع این رفتارها اغلب با آسیب‌دیدگی احساس ارزشمندی فردی مرتبط است. اگر موارد زیر را تجربه کرده باشید، ممکن است بیشتر مستعد رفتارهای خود ویرانگر باشید:

• مصرف الکل یا مواد مخدر
• آسیب های دوران کودکی، غفلت، یا رها شدن
• آزار عاطفی یا فیزیکی
• دوستانی که به خود صدمه می زنند
• عزت نفس پایین
• انزوای اجتماعی، طرد شدن
• اگر شما یک رفتار خودتخریبی دارید، احتمال ایجاد سایر رفتارهای  را افزایش دهد

برخی منابع معتبر تحقیقاتی نشان می‌دهد که خودتخریبی هم در افرادی که دارای تشخیص سلامت روان هستند و هم در افراد نرمال، رایج است. این می تواند برای هر فردی در هر سنی اتفاق بیفتد، اگرچه نوجوانان و بزرگسالان جوان به احتمال زیاد درگیر آسیب فیزیکی به خود هستند.

رفتار خود ویرانگر می تواند ناشی از یک وضعیت سلامت روان باشد، مانند:

• اختلالات اضطرابی: با ترس، نگرانی و پریشانی ناتوان کننده مشخص می شود
• افسردگی و دوقطبی: غم و اندوه شدید و از دست دادن علاقه، معمولاً شامل انواع علائم فیزیکی نیز می شود یا سرخوشی بیش از حد و خلق بالا.
• اختلالات خوردن: شرایطی مانند بی اشتهایی، پرخوری عصبی و پرخوری
• اختلالات شخصیت: ناتوانی در برقراری ارتباط سالم با افراد دیگر
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): PTSD یک اختلال اضطرابی است که پس از تجربه یک رویداد آسیب زا شروع می شود. مطالعات منبع معتبری نشان می دهد که PTSD و ویژگی های شخصیتی تکانشی ممکن است شما را در معرض خطر رفتارهای خود تخریبی قرار دهد. میزان رفتارهای خود ویرانگر به ویژه در میان جانبازانی که در معرض تروما قرار گرفته اند بالاست.

پیامدها

رفتارهای خود تخریبی می تواند اثرات طولانی مدت زیادی ایجاد کند. بارزترین اثر، عوارض فیزیکی این نوع رفتار است. یک فرد ممکن است به دلیل رفتار پرخطر خود دچار جای زخم دائمی و همچنین مجموعه ای از بیماری ها شود. بیماری های مقاربتی ممکن است از طریق رفتارهای جنسی پرخطر به دست آیند. HIV، هپاتیت، نارسایی کبد و نارسایی کلیه می توانند با سوء مصرف طولانی مدت مواد مخدر و الکل همراه باشند.

سلامت روان افراد نیز می تواند تحت تأثیر تمایلات خودآزاری قرار گیرد. سوء مصرف طولانی مدت مواد مخدر ناشی از رفتارهای خود ویرانگر می تواند باعث بیماری های روانی مانند افسردگی و اضطراب شود. صحبت های منفی مداوم با خود و گوشه گیری از دیگران نیز می تواند اثرات منفی بر سلامت روان داشته باشد. رفتارهای خود تخریبی همچنین می تواند سیستم اجتماعی فرد را تخریب کند که می تواند فرد را بیشتر منزوی کند و چرخه تمایلات خود تخریبی را تداوم بخشد.

از دست دادن موقعیت اقتصادی یا سرمایه از دیگر آثار رفتارهای خود ویرانگر است. یک فرد ممکن است کنترل بر امور مالی خود را از دست بدهد. این می تواند باعث افزایش هزینه ها و از دست دادن سرمایه شود. اجتناب از مسئولیت نیز ممکن است باعث اخراج فرد از شغل خود شود.

تشخیص رفتارهای خود ویرانگرانه

رفتار خودخریبی می‌تواند مکانیزم مقابله‌ای باشد که نمی‌دانستید آن را ایجاد کرده‌اید. به عنوان مثال، شما در محل کار احساس خطر می کنید و سریعا از انجا استعفا می دهید، قبل از اینکه شخص دیگری شما را اخراج کند. این خود ویرانگر است اگر در سایه طرد شدن دائمی بزرگ شده اید، این می تواند راه شما برای انجام این کار قبل از اینکه شخص دیگری این فرصت را پیدا کند، باشد.

این لزوما به این معنی نیست که شما یک اختلال روان دارید. هنگامی که آن را برای آنچه هست تشخیص دادید، می توانید رفتار خود ویرانگر را با چیزی جایگزین کنید که به نفع شما باشد. الگوی رفتار تخریبی عواقب جدی دارد. با مراجعه به یک متخصص سلامت روان خود را ارزیابی کنید. تعیین اینکه آیا رفتار خود تخریبی بخشی از یک اختلال سلامت روان است یا خیر، مهم است. این دانش به هدایت درمان کمک خواهد کرد. در یک مطالعه معتبر، محققان هشدار می دهند که رفتار آسیب زننده به خود را می توان به اشتباه به عنوان اختلال شخصیت مرزی تشخیص داد.

درمان رفتار خود ویرانگر

رفتارهای مخاطره آمیز و خود ویرانگر می تواند خطر پیامدهای بد سلامت روان و مرگ زودرس را افزایش دهد. اما شما می توانید رفتارهای خود ویرانگر را کاهش دهید. اینکه درمان چقدر طول می کشد بستگی به این موارد دارد:

• فراوانی و شدت علائم
• چه شرایط دیگری مانند افسردگی یا PTSD داشته باشید
• رفتار خود ویرانگر خاص شما و اینکه آیا با مواردی مانند سوء مصرف الکل یا اختلال خوردن مرتبط است یا خیر

درمان متناسب با نیازهای خاص شما انجام می شود. فراوانی و شدت علائم ملاحظات مهمی هستند. روان درمانی می تواند به شما در درک منشأ رفتارهای خود تخریبی کمک کند. همچنین می توانید یاد بگیرید که چگونه استرس را مدیریت کنید و با چالش ها به روشی سالم تر کنار بیایید و احساس خود ارزشمندی را افزایش بدهید. درمانگر شما می تواند به شما کمک کند تا از محرک ها و نحوه پاسخ دادن به روشی که کمتر مخرب است، آگاه شوید. علاوه بر این ما می دانیم که درمان و دارو می تواند در درمان انواع اختلالات سلامت روان موثر باشد، پس مراجعه به روانپزشک نیز خالی از لطف نخواهد بود.

نویسنده: یاسمن اکبرزاده، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

بازبینی: امین زندی، روانشناس بالینی