ریتالین یا متیل فنیدات؛ داروی افزایش توجه و تمرکز
ریتالین چیست؟
ریتالین (Ritalin) یا متیل فنیدات یک داروی محرک است و سیستم اعصاب مرکزی را تحریک میکند. پزشکان اغلب آن را برای درمان افراد مبتلا به اختلال نقص توجه-بیش فعالی(ADHD) تجویز میکنند. در طول سالیان متمادی اثربخشی ریتالین ثابت شده است. ریتالین بر مواد شیمیایی موجود در مغز و اعصاب تأثیر گذاشته و به کاهش بیش فعالی و کنترل تکانه کمک میکند. در تصاویر زیر انواع این دارو را مشاهده میکنید.
فهرست مطالب
موارد مصرف ریتالین
ریتالین برای درمان اختلال کمبود توجه (ADD)، اختلال کمبود توجه-بیش فعالی، نارکولپسی (حمله ی خواب) و افسردگی در افرادی که بیماری های جسمیشان اجازه مصرف ضدافسردگی های رایج را نمیدهد، استفاده میشود. ریتالین باید به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی کامل برای ADHD استفاده شود که ممکن است شامل مشاوره یا درمان های دیگر باشد. ریتالین ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر داروها استفاده شود.
تست استروپ، سنجش توجه و تمرکز
برای سنجش حدود توجه و تمرکز خود، می توانید از تست استروپ منطق استفاده کنید. تست استروپ، تست عصب روانشناختی است که توصیفی از نحوه پردازش اطلاعات و سرعت آن ارائه می کند. برای دانلود نرم افزار اختصاصی تست استروپ (موبایل و ویندوز) روی دکمه های زیر کلیک کنید.
مکانیزم اثر ریتالین
ریتالین مهارکننده ی بازجذب دوپامین و نوراپی نفرین است یعنی موجب افزایش فعالیت این دو ماده میشود؛ دو ماده ای که در افراد مبتلا به اختلال کمبود توجه-بیش فعالی کم فعالیت اند. متیل فنیدات با مسدود کردن ناقل دوپامین و ناقل نورآدرنالین یا همان نوراپی نفرین و باعث افزایش سطح دوپامین و نورآدرنالین در شکاف سیناپسی می شود.
اشکال، دوز و نحوه مصرف ریتالین
ریتالین به صورت قرص و کپسول فوری و آهسته رهش، در دوزهای 10، 18، 20، 36 و 54 میلی گرم (در ایران) موجود است. ریتالین را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید. معمولا تجویز میشود قرص های ریتالین با رهش فوری را 30 تا 45 دقیقه، قبل از غذا مصرف کنید. قرص های طولانی رهش را میتوانید همراه غذا یا بدون آن بخورید؛ آن ها را اواخر بعد از ظهر یا شب مصرف نکنید زیرا میتواند باعث مشکل در خواب شود.
ممکن است پزشک در حین مصرف متیل فنیدات، خون، قلب و فشار خون را به طور منظم بررسی کند. کودکان باید در حین مصرف ریتالین، قد و وزن خود را بررسی کنند. در صورت مشاهده ی مشکل در طی این معاینات، ممکن است درمان ریتالین متوقف شود. دقت کنید که قرص های طولانی رهش را نبرید، نجوید، خرد یا تقسیم نکنید، آن ها را به طور کامل با آب قورت دهید. قرص های باز شونده ی دهانی طولانی رهش را بلافاصله بعد از خارج کردن روی زبان خود قرار دهید و اجازه دهید بدون جویدن حل شود؛ آن را با دست های خشک درآورده و داخل بسته بندی فشار ندهید.
عوارض جانبی ریتالین
عوارض جانبی شایع و نادر متیل فنیدات به نقل از medscape در جدول زیر آمده است.
| عوارض شایع (بیشتر از 10 درصد) |
عوارض نسبتا شایع (1 درصد تا 10 درصد) |
|
بی خوابی (%16-2.8) کاهش اشتها (%35-4.9) درد بالای شکم (%15-4) حالت تهوع یا استفراغ (%13-1.7) کاهش وزن (%12-4) سردرد (%22.2-4) خشکی دهان (%14-3) |
احساس عصبی بودن (%4-2.2)، احساس خستگی (%3) عفونت دستگاه تنفسی فوقانی (%2.2-2) تحریک پذیری (%10-2) دیسمنوره (قاعدگی دردناک) (%2) افزایش ضربان قلب (%5-3.1) سرگیجه (%6.7-1.7) نازوفارنژیت (%3-2.8) پیرکسیا (تب) (%2.2) سو هاضمه (%2.2) سرفه (%1.9) یبوست (%1.4) درد اوروفارنکس (قسمتی از گلو) (%1.7-1.2) اضطراب (%8.2) هایپر هیدروزیس (تعریق شدید) (%5.1) تاکی کاردی (تندتپشی بیش از حد) (%4.8) خلق افسرده (%3.9) بیقراری (%3.1) لرزش (%2.7)، سفتی عضلانی (%1.9) تاری دید (%1.7) پرخاشگری (%1.7) دندان قروچه (%1.7) افسردگی (%1.7) کاهش میل جنسی (%1.7) پارستزی (خواب رفتگی) (%1.2) رخوت (%1.2)، سردرد تنشی (%1.2) حالت گیجی و سردرگمی (%1.2) تنش (%1.2) افزایش فشار خون دیاستولیک (%7) بیش فعالی روانی-حرکتی (%5) فارنژیت (التهاب گلو) استرپتوکوکی (%3) کوفتگی یا کمردرد (%3) راش (%2) آنورکسیا (%9-1.7) درد شکم (%7)، اسهال (%4) |
تداخل ریتالین با سایر داروها
ریتالین میتواند با سایر داروها، ویتامین ها یا گیاهان دارویی که ممکن است مصرف کنید، تداخل داشته باشد. تداخل زمانی است که یک ماده، نحوه ی عملکرد دارو را تغییر دهد که این میتواند مضر باشد یا از درست عمل کردن دارو جلوگیری کند. برای جلوگیری از تداخل، پزشکتان باید تمام داروهای شما را با دقت مدیریت کند. حتماً در مورد تمام داروها، ویتامین ها یا گیاهان دارویی که مصرف میکنید به پزشک خود اطلاع دهید.
داروهای رفلاکس اسید
مصرف این داروها با ریتالین ممکن است سطح ریتالین را در بدن شما افزایش دهد و منجر به عوارض جانبی بیشتری شود. همچنین این داروها ممکن است بر نحوه ی عملکرد نوع طولانی اثر ریتالین تأثیر بگذارند. نمونه هایی از این داروها عبارتند از:
- آنتی اسیدها
- مسدود کننده های H2
- مهار کننده های پمپ پروتون
داروهای سروتونرژیک و متیل فنیدات
مصرف این داروها همراه با ریتالین ممکن است خطر ابتلا به سندرم سروتونین را افزایش دهد که میتواند کشنده باشد. اگر هر یک از این داروها را مصرف میکنید، پزشک درمان شما را با دوز کمتر ریتالین شروع میکند و شما را از نظر علائم سندرم سروتونین تحت نظر میگیرد. علائم میتواند شامل احساس عصبی بودن، تعریق، انقباضات عضلانی و گیجی باشد.
نمونه هایی از این داروها عبارتند از:
- مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین و سرترالین
- مهارکننده های بازجذب سروتونین-نوراپی نفرین(SNRIs) مانند دولوکستین و ونلافاکسین
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای (TCAs) مانند آمی تریپتیلین و کلومیپرامین
- مهارکننده های مونوآمین اکسیداز(MAOIs) مانند سلژیلین و فنلزین
- مواد افیونی، فنتانیل و ترامادول
- بوسپیرون
- تریپتان ها
- لیتیوم
- تریپتوفان
- مخمر سنت جان
داروهای فشار خون
مصرف این داروها با ریتالین ممکن است اثرات مورد نظر این داروها را کاهش دهد. این بدان معنی است که آن ها تأثیر کمتری خواهند داشت. نمونه هایی از این داروها عبارتند از:
- مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین II مانند لوزارتان، والزارتان و ایربسارتان
- مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) مانند انالاپریل و لیزینوپریل
- دیورتیک ها (ادرارآورها) مانند هیدروکلروتیازید و فوروزماید
داروهای ضد روان پریشی
استفاده از این داروها با ریتالین خطر عوارض جانبی هر دو را افزایش میدهد. نمونه هایی از این آنتی سایکوتیک ها عبارتند از:
- کلرپرومازین
- هالوپریدول
داروهای ضد تشنج
استفاده از این داروها با ریتالین ممکن است مقدار داروی ضد تشنج را در بدن شما افزایش دهد. این میتواند منجر به افزایش عوارض جانبی داروی ضد تشنج شود. نمونه هایی از این داروها عبارتند از:
- فنی توئین
- فنوباربیتال
وارفارین
وارفارین یک رقیق کننده ی خون است که استفاده از آن همراه با ریتالین میتواند اثر وارفارین را در بدن افزایش دهد. این میتواند خطر خونریزی را افزایش دهد.
هشدارهای ریتالین
هشدار آلرژی
ریتالین میتواند یک واکنش آلرژیک شدید ایجاد کند. علائم میتواند شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در تنفس
- تورم گلو یا زبان
- راش
- کهیر
در صورت بروز این علائم، با 115 تماس بگیرید یا به نزدیکترین اورژانس مراجعه کنید. اگر تا به حال به ریتالین واکنش آلرژیک داشته اید، دیگر آن را مصرف نکنید.
هشدار تداخل الکلی
هنگام مصرف ریتالین نباید از الکل استفاده کنید. الکل میتواند عوارض جانبی بیشتری ایجاد کند و اثر دارو را کاهش دهد.
هشدار برای افرادی که شرایط سلامت خاص دارند
برای افراد مبتلا به مشکلات قلبی: ریتالین ممکن است خطر مرگ ناگهانی، سکته ی مغزی و حمله ی قلبی را افزایش دهد. اگر بیماری قلبی، سابقه ی حمله قلبی، فشار خون بالا یا ضربان قلب غیر طبیعی دارید، از پزشک خود بپرسید که آیا این دارو برای شما بی خطر است یا خیر.
برای افراد مبتلا به اختلالات روانپزشکی: ریتالین ممکن است علائم بیماری شما را بدتر کند. همچنین میتواند علائم روان پریشی جدیدی به خصوص در کودکان و نوجوانان ایجاد کند. در صورت وقوع ممکن است لازم باشد مصرف این دارو را قطع کنید.
برای افرادی که مشکلات گردش خون دارند: ریتالین میتواند مشکلات گردش خون در انگشتان دست و پا را بدتر کند.
برای افراد مبتلا به تشنج: اگر شما یا فرزندتان سابقه ی تشنج دارید، رتالین مصرف نکنید. ریتالین میتواند خطر ابتلا به تشنج را افزایش دهد.
برای افراد مبتلا به گلوکوم (آب سیاه چشم): ریتالین ممکن است بینایی شما را بدتر کند.
برای افراد مبتلا به مشکلات دستگاه گوارش: اگر در مری، معده، روده کوچک یا بزرگ خود انسداد دارید، از ریتالین با نام تجاری کانسرتا استفاده نکنید چرا که کانسرتا میتواند این مشکل را بدتر کند.
هشدار برای گروه های دیگر
برای زنان باردار: تحقیقات روی حیوانات حاکی از اثرات نامطلوب برای جنین است. مطالعات کافی بر روی انسان انجام نشده است تا مطمئن شویم که چگونه دارو ممکن است بر جنین تأثیر بگذارد. اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید با پزشک خود صحبت کنید. این دارو تنها در صورتی باید استفاده شود که منافع بالقوه، خطر احتمالی را توجیه کند. اگر در حین مصرف ریتالین باردار شدید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید.
برای زنان شیرده: مشخص نیست که ریتالین وارد شیر مادر عبور میشود یا خیر. شما و پزشکتان باید تصمیم بگیرید که ریتالین مصرف کنید یا کودکتان را با شیر مادر تغذیه کنید.
برای سالمندان: این دارو برای استفاده در افراد بالای 65 سال ایمن و موثر شناخته نشده است.
برای کودکان: این دارو برای استفاده در کودکان زیر 6 سال بی خطر و موثر شناخته نشده است.
ملاحظات مهم برای مصرف ریتالین
نحوه نگهداری
ریتالین را منجمد نکنید. آن را دور از نور و دمای بالا نگهداری کرده، در مکان های مرطوب مانند حمام قرار ندهید.
مصرف و حمل ریتالین در سفر
همیشه داروی خود را همراه داشته باشید. هنگام پرواز، آن را در کیف دستی خود نگه دارید. نگران دستگاه های اشعه ایکس فرودگاه نباشید. آن ها نمیتوانند به داروهای شما آسیب برسانند. همیشه ظروف اصلی دارای برچسب نسخه را با خود حمل کنید. این دارو را در خودروی خود قرار ندهید. در مواقعی که هوا خیلی گرم یا خیلی سرد است از انجام این کار خودداری کنید.
اسامی تجاری موجود در ایران
- متیل فنیدیت
- استیمدیت
- روبیفن
- اتندآپ
- ماتوراید
- متیل فنیدات
- پرکتیسا
سوالات متداول
در اسرع وقت دارو را مصرف کنید، اما اگر تقریبا زمان نوبت بعدی فرا رسیده است، دوز فراموش شده را نادیده بگیرید. دو دوز را در یک زمان مصرف نکنید.
شما به هیچ وجه نباید بدون دستور پزشک ریتالین مصرف کنید.
تحقیقات نشان میدهد که اگر داروهای ADHD طبق تجویز مصرف شوند اعتیادآور نیستند. مصرف دارو برای علائم ADHD خطر کلی سوء مصرف مواد و اعتیاد را کاهش میدهد.
منابع اصلی این نوشته: healthline, drugs, verywellmind, medicalnewstoday, mayoclinic
نویسنده: مبینا آقایی، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
ویرایشگر: یاسمن اکبرزاده، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
بازبینی: امین زندی، روانشناس بالینی
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
بازی چگونه به بهبود افسردگیم کمک کرد؟
خشونت و ویدئوگیم
تراجنسیتی از دیدگاه روانشناختی
طلاق عاطفی چیست و چگونه رخ میدهد؟
رواندرمانی آنلاین و فواید آن برای ایرانیان مقیم خارج از کشور
