اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

اختلال شخصیت پارانوئید به عنوان یک نوع اختلال شخصیت کلاستر A طبقه بندی می شود. افراد مبتلا به اختلالات شخصیت کلاستر A رفتارهایی از خود نشان می دهند که ممکن است برای دیگران عجیب یا غیرعادی به نظر برسد. کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم (DSM-5) از اصطلاح اختلالات شخصیتی خوشه A برای توصیف اختلالات شخصیت عجیب مانند اختلال شخصیت پارانوئید استفاده می کند. فرد مبتلا به شخصیت پارانوئید به افراد دیگر بسیار مشکوک است و ممکن است در زندگی و فعالیت های روزمره آنها اختلال ایجاد کند. آنها به انگیزه های دیگران بی اعتماد هستند و معتقدند که دیگران می خواهند به آنها آسیب برسانند.

اختلال شخصیت پارانوئید یک اختلال مزمن و فراگیر است که با الگوهای مخرب فکر، رفتار و عملکرد مشخص می شود. تصور می شود که این اختلال بین 1.21 تا 4.4 درصد از بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می دهد. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید در معرض خطر بیشتری برای تجربه افسردگی، سوء مصرف مواد و آگورافوبیا یا بازار هراسی (ترس از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی است که فرار ممکن است دشوار باشد یا در صورت عدم موفقیت، کمک در دسترس نباشد) هستند.

علائم اختلال شخصیت پارانوئید

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً علائمی را تجربه می‌کنند که با زندگی روزمره تداخل می‌کند. به طور کلی، افراد مبتلا به این بیماری نسبت به دیگران بدگمان هستند. در حالی که این بی اعتمادی بی اساس است، بی اعتمادی آنها به دیگران ایجاد روابط را دشوار می کند و می تواند بسیاری از جنبه های زندگی از جمله خانه، مدرسه و محل کار را دچار مشکل کند. افراد مبتلا به شخصیت پارانوئیدی رفتارهای خود را غیرعادی نمی بینند، اما دیگران آنها را خصمانه و مشکوک می دانند. افراد مبتلا به این اختلال، زندگی اجتماعی خود را به شدت محدود می کنند.

مشخصه اولیه این بیماری بی اعتمادی و بدگمانی مزمن و فراگیر به دیگران است. سایر علائم اختلال شخصیت پارانوئید عبارتند از:

• احساس می کنند که دیگران به آنها دروغ می گویند، فریب می خورند یا مورد استثمار قرار می گیرند
• به دلیل ترس از اینکه این اطلاعات علیه آنها مورد استفاده قرار گیرد، تمایلی به افشای اطلاعات شخصی خود ندارند
• ممکن است بر این باور باشند که دوستان، خانواده و شرکای عاشقانه غیرقابل اعتماد و خیانت هستند
• ظن مکرر، بدون دلیل، به خیانت همسر یا معشوقشان
• طغیان خشم در پاسخ به فریب درک شده
• اغلب سرد، حسود، رازدار، حسود و جدی توصیف می شوند
• نمی توانند نقش شان را در مشکلات یا درگیری ها ببینند و معتقد هستند که همیشه حق با آنهاست
• در آرامش داشتن مشکل دارند
• متخاصم، سرسخت و مجادله گر هستند
• کنترل بیش از حد در روابط به منظور جلوگیری از استثمار یا دستکاری
• به دنبال معانی پنهان در حرکات و مکالمات می گردند
• آرامش برایشان دشوار است
• اغلب دیدگاه های منفی نسبت به دیگران دارند
• نسبت به انتقاد بیش از حد حساس است و بیش از حد واکنش نشان می دهد

راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM5) مشخص می کند که علاوه بر داشتن علائم سوء ظن و بی اعتمادی فراگیر، تشخیص این اختلال مستلزم آن است که این علائم نباید به یک دوره روان پریشی مرتبط با اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا اختلال افسردگی با دوره های روان پریشی مرتبط باشند.

علت اختلال شخصیت پارانوئید

احساسات و افکار پارانوئید بخشی طبیعی از تجربه انسانی است و به ویژه در میان افرادی که آسیب پذیر هستند یا در مواقع استرس شدید رایج هستند. به عنوان مثال، وقتی تا دیروقت شب تنها راه می‌روید، ممکن است فکر کنید که تحت تعقیب هستید، حتی اگر اینطور نباشید. اگر استرس زیادی دارید، ممکن است فکر کنید که مردم عمداً شما را تضعیف می کنند. یا زمانی که به اندازه کافی نخوابیده اید، ممکن است ایده های پارانوئیدی غیرواقعی ایجاد کنید، فقط به این دلیل که خسته هستید و مغز شما بهترین عملکرد را ندارد. این احساسات پارانوئیدی معمولاً دلیلی برای نگرانی نیستند و پس از پایان وضعیت از بین خواهند رفت.

وقتی پارانویا خارج از محدوده تجربیات عادی انسان باشد، می تواند مشکل ساز شود. دانشمندان علت دقیق اختلال شخصیت پارانوئید را نمی دانند، اما احتمالاً ترکیبی از عوامل محیطی و بیولوژیکی را شامل می شود. محققان دریافته‌اند که غفلت عاطفی، جسمی ومراقبتی دوران کودکی نقش مهمی در ایجاد این اختلال در نوجوانی و اوایل بزرگسالی دارد. این واقعیت که پارانوئید در افرادی که خویشاوندان نزدیک مبتلا به اسکیزوفرنی و اختلالات هذیانی دارند شایع تر است، نشان دهنده ارتباط ژنتیکی بین این دو اختلال است. ترومای اولیه دوران کودکی نیز ممکن است یکی از عوامل موثر باشد. سایر عوامل مؤثر عبارتند از: زندگی در یک خانواده کم درآمد، جدا شدن یا طلاق گرفتن، هرگز ازدواج نکردن، انزوا و موقعیت های استرس زا.

آیا سایر بیماری های روانی بر اختلال شخصیت پارانوئید تأثیر می گذارد؟
سایر اختلالات و بیماری های روانی می توانند علائم اختلال شخصیت پارانوئید را ترکیب کنند. به عنوان مثال، اختلالات خلقی مانند اضطراب و افسردگی، می تواند احساسات پارانویا را تشدید کند.

پیامدها

تفکر و رفتارهای مرتبط با این اختلال می تواند در توانایی فرد برای حفظ روابط و همچنین توانایی آنها برای عملکرد اجتماعی و در موقعیت های کاری اختلال ایجاد کند. در بسیاری از موارد، گاهی افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید درگیر نبردهای حقوقی می‌شوند و از افراد یا شرکت‌هایی شکایت می‌کنند که فکر می‌کنند برای دستگیری آنها هستند.

این اختلال می تواند کیفیت زندگی یک فرد را کاهش دهد و همچنین ممکن است زندگی خانواده، دوستان و همکاران را تحت تاثیر قرار دهد. اختلال شخصیت پارانوئید می تواند به صورت پرخاشگری و خشونت نسبت به دیگران ظاهر شود. در نتیجه، افراد مبتلا ممکن است خود را از نظر اجتماعی منزوی و افسرده ببینند. علاوه بر این، احتمال ابتلا به اختلال مصرف مواد در افراد مبتلا به اختلالات شخصیت بیشتر از جمعیت عادی است.

آیا سایراختلالات با اختلال شخصیت پارانوئید مرتبط است؟

بله، تقریباً 75 درصد از افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید دارای اختلال شخصیت دیگری هستند. شایع ترین اختلالات شخصیتی که همزمان با شخصیت مرزی رخ می دهد عبارتند از:

• اختلال شخصیت اجتنابی
• اختلال شخصیت مرزی
• اختلال شخصیت ضد اجتماعی
• احتمال ابتلا به اختلال مصرف مواد و اختلال پانیک در افراد مبتلا به این اختلال نیز بیشتر از جمعیت عمومی است

ازدواج با افراد پارانوئید

اعتماد یکی از اجزای اساسی روابط سالم است و نقش مهمی در احساس تعهد مشترک و رفاقت عمومی بین شرکا دارد. وقتی اعتماد به نحوی کم باشد، این می تواند تأثیرات جدی و بالقوه مخربی بر یک رابطه طولانی مدت داشته باشد. وقتی فردی مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید است و در یک رابطه است، تصورات ترسناک او می تواند همه چیز را تحت الشعاع قرار دهد.

7 ویژگی رابطه سالم، رابطه سالم از نظر روانشناسی چگونه است؟

برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، توانایی آنها برای اعتماد به دیگران، حتی کسانی که دوستشان دارند و مستحق اعتماد هستند، با ترس ریشه‌ای از خیانت به خطر می‌افتد. آنها ممکن است افراد مورد علاقه خود را به حفظ اسرار، داشتن رابطه نامشروع، بد صحبت کردن در مورد آنها پشت سرشان یا دزدی پول متهم کنند. این نوع رفتار می‌تواند برای کسانی که به دروغ متهم شده‌اند ناراحت‌کننده و خسته‌کننده باشد و برای افرادی که چنین احساسی دارند دردناک و منزوی‌کننده باشد.

شناسایی علائم اختلال شخصیت پارانوئید، و همچنین یادگیری بیشتر در مورد راه های مقابله با آن و گزینه های درمانی، می تواند به تصمیم گیری و مدیریت یک رابطه عاشقانه کمک کند. شاید کمک گرفتن از یک متخصص برای کسانی که با چنین افرادی در ارتباط هستند، بهترین گزینه باشد تا فرد بتواند با توجه به شرایط بهترین تصمیم را در مورد رابطه و برخورد با فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید بگیرد.

درمان اختلال شخصیت پارانوئید

در حالت کلی اختلالات شخصیت یکی از مقاوم ترین گروه ها در مقابل درمان هستند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به ندرت به دنبال درمان به تنهایی هستند زیرا خود را دچار مشکل نمی دانند. اعضای خانواده، همکاران یا کارفرمایان معمولاً آنها را ارجاع می دهند. هنگامی که فرد مبتلا به دنبال درمان است، روان درمانی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) یا رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)، درمان انتخابی است. درمان بر افزایش مهارت‌های مقابله‌ای عمومی، به ویژه اعتماد و همدلی، و همچنین بر بهبود تعامل اجتماعی، ارتباطات و عزت نفس تمرکز دارد.

از آنجایی که افراد مبتلا به این اختلال اغلب به دیگران بی اعتماد هستند، برای متخصصان سلامت روان چالش ایجاد می کند زیرا اعتماد و ایجاد ارتباط از عوامل مهم روان درمانی هستند. در نتیجه، بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید ممکن است برنامه درمانی خود را دنبال نکنند و حتی ممکن است انگیزه های درمانگر را زیر سوال ببرند.

ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی معمولاً دارویی برای درمان شخصیت مرزی تجویز نمی کنند. با این حال، داروهایی مانند داروهای ضد اضطراب، ضد افسردگی یا داروهای ضد روان پریشی ممکن است در صورتی که علائم فرد شدید باشد یا یک وضعیت روانی مرتبط مانند اضطراب یا افسردگی داشته باشد، تجویز شود.

نویسنده: یاسمن اکبرزاده، کارشناس ارشد رونشناسی بالینی

بازبینی: امین زندی، روانشناس بالینی