داروی لیتیوم یا لیتیوم کربنات؛ موارد مصرف، عوارض، تداخلات
لیتیوم کربنات چیست؟
لیتیم کربنات یا لیتیوم کربنات (Lithium) یک دارو روانپزشکی است که در دسته ی تثبیت کننده های خلق قرار میگیرد. لیتیم کربنات اولین داروی تثبیت کننده ی خلق مورد استفاده برای اختلال دوقطبی است که ابتدا برای درمان بیماری التهابی نقرس پیشنهاد شده بود. لیتیوم خوراکی، از عنصر طبیعی لیتیم مشتق شده است.
لیتیم کربنات برای دهه ها مورد استفاده و موفق بوده است اما با ورود داروهای جدید، استفاده از آن کاهش یافته است که البته این نه بخاطر اثربخشی اش بلکه برای احتمال عوارض جانبی است که میتواند ایجاد کند اما با نظارت صحیح، لیتیوم کربنات ایمن و موثر است. لیتیم کرینات با تاثیر بر جریان سدیم سلول های عصبی و عضلانی به کنترل علائم شیدایی (شامل بیش فعالی، گفتار پرفشار، قضاوت ضعیف، کاهش نیاز به خواب) کمک میکند.
فهرست مطالب
موارد مصرف لیتیوم کربنات
لیتیم کربنات برای درمان شرایط خلقی مانند: مانیک (شیدایی)، هیپومانیک (شبیه شیدایی اما با شدت کمتر) و دوره های منظم افسردگی که درمان آن با سایر داروها مؤثر نبوده است، تجویز میشود. همچنین لیتیوم کربنات میتواند به کاهش رفتارهای تهاجمی یا خودآزاری نیز کمک کند. لیتیم کربنات برای بزرگسالان و کودکان حداقل 7 ساله استفاده میشود.
مکانیزم اثر لیتیم کربنات
با بیش از 50 سال استفاده ی بالینی، هنوز کاملا مشخص نیست که چرا لیتیم کربنات برای درمان علائم اختلال دوقطبی موثر است. پزشکان میدانند که لیتیوم سیستم عصبی مرکزی را هدف قرار میدهد. برخی از محققان بر این باورند که استفاده از لیتیوم کربنات به تقویت اتصالات عصبی در مغز کمک میکند. لیتیم کربنات ترشح نوراپی نفرین را کاهش و سنتز سروتونین را افزایش میدهد.
اشکال، دوز و نحوه مصرف لیتیم کربنات
لیتیم کربنات به صورت قرص، کپسول و مایع خوراکی تولید میشود. در ایران، لیتیوم کربنات به صورت قرص، در دوزهای 300 و 400 میلی گرم موجود است. لیتیم کربنات را دقیقا همانطور که پزشکتان تجویز کرده است، استفاده کنید. ممکن است گهگاه پزشکتان دوز مصرفی شما را تغییر دهد. هرگز لیتیوم را بیشتر از مقدار تجویز شده مصرف نکنید. ممکن است اگر فقط کمی بیشتر از دوز توصیه شده مصرف کنید، اوردوز کنید.
قرص لیتیوم را به طور کامل ببلعید و از خرد کردن، جویدن یا شکستن آن خودداری کنید. داروی مایع را با دقت اندازه گیری کنید (از سرنگ استفاده کنید نه قاشق آشپزخانه). هنگام مصرف لیتیم کربنات بدنتان به راحتی میتواند دچار کم آبی شود، دستورالعمل های پزشک خود را در مورد نوع و مقدار مایعاتی که باید بنوشید دنبال کنید؛ در برخی موارد، نوشیدن بیش از حد مایعات میتواند به اندازه ی ننوشیدن کافی خطرناک باشد.
ممکن است تا 3 هفته طول بکشد که علائم شما بهبود یابد؛ به استفاده از دارو (طبق دستورتان) ادامه دهید و اگر علائمتان پس از 1 هفته شروع به بهبود نکردند، به پزشک خود اطلاع دهید. ممکن است در حین مصرف لیتیوم کربنات به آزمایش خون مکرر نیاز داشته باشید. اگر جراحی در پیش دارید، به جراحتان بگویید که از لیتیوم استفاده میکنید.
عوارض جانبی لیتیم کربنات
عوارض جانبی شایع و نادر لیتیوم به نقل از medscape در جدول زیر آمده است.
عوارض شایع (بیشتر از 10 درصد) |
عوارض نسبتا شایع (1 درصد تا 10 درصد) |
لکوسیتوز (افزایش گلبول های سفید) (در بیشتر بیماران) پولیوریا (افزایش ادرار)-پلی دیپسی (تشنگی بیش از حد) (%50-30) خشکی دهان (%50-20) لرزش دست (%45 در ابتدا، %10 پس از یک سال درمان) گیجی (%40) کاهش حافظه (%40) سردرد (%40) ضعف عضلانی (%30 در ابتدا، %1 پس از یک سال درمان) تغییرات الکتروکاردیوگرافی (%30-20) تهوع، استفراغ، اسهال (%30-10 در ابتدا، %10-1 پس از 2-1 سال درمان) هایپررفلکسی (افزایش نابهنجار رفلکس ها) (%15) انقباض عضلانی (%15) سرگیجه (%15) |
علائم اکستراپیرامیدال (خارج هرمی)، گواتر (بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئئد) (%5) کم کاری تیروئید (%4-1) آکنه (%1) نازک شدن مو (%1) |
ممکن است با مصرف لیتیم کربنات، خواب آلودگی، سرگیجه، خستگی، افزایش تشنگی، افزایش تکرر ادرار، افزایش وزن و لرزش خفیف دست رخ دهد. این عوارض لیتیم کربنات باید با تطبیق بدن با دارو از بین بروند. اگر هر یک از این اثرات ماندگار یا بدتر شد، فورا به پزشک خود اطلاع دهید.
به یاد داشته باشید که این دارو به این دلیل تجویز شده است که پزشکتان تشخیص داده است که مزایای آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از لیتیم کربنات استفاده می کنند عوارض جانبی جدی ندارند.
در صورت داشتن هر یک از این عوارض لیتیم کربنات، فورا پزشک خود را در جریان قرار دهید: اسهال، استفراغ، راه رفتن نامتعادل، گیجی، مشکل در صحبت کردن، تاری دید، لرزش شدید دست، تغییرات بینایی (مانند رشد نقطه کور، کاهش بینایی)، تورم/درد مفاصل، ضعف عضلانی، درد/تغییر رنگ انگشتان دست/پا، سردی دست ها/پاها.
در صورت داشتن هر گونه عوارض جانبی بسیار جدی، از جمله: سرگیجه ی شدید، غش، ضربان قلب آهسته/ تند/ نامنظم، تنگی نفس، تشنج، فورا به پزشک مراجعه کنید.
در صورت بروز این عوارض لیتیم کربنات که نشانه ی سندرم سروتونین است، فورا کمک پزشکی دریافت کنید: ضربان قلب سریع، توهم، از دست دادن هماهنگی، سرگیجه ی شدید، حالت تهوع/استفراغ/اسهال شدید، انقباض عضلات، تب بی دلیل، تحریک/بی قراری غیرمعمول. گرچه به ندرت لیتیوم کربنات باعث سندرم سروتونین می شود.
واکنش آلرژیک بسیار جدی به لیتیوم کربنات نادر است. با این حال، در صورت مشاهده ی علائم آلرژیک جدی، از جمله: تورم غدد لنفاوی، بثورات پوستی، خارش/تورم (مخصوصا در صورت/زبان/گلو)، سرگیجه ی شدید، مشکلات تنفسی، فورا به پزشک مراجعه کنید.
تداخل ليتيم کربنات با ساير داروها
لیتیم کربنات میتواند با سایر داروها، ویتامین ها یا گیاهان دارویی که ممکن است مصرف کنید، تداخل داشته باشد. برای جلوگیری از تداخل، پزشکتان باید تمام داروهای شما را با دقت مدیریت کند. حتما در مورد تمام داروها، ویتامین ها یا گیاهان دارویی که مصرف میکنید به پزشک خود اطلاع دهید. در ادامه نمونه هایی از داروهایی که میتوانند با لیتیوم تداخل کنند، فهرست شده اند.
- دیورتیک ها یا ادرارآورها مانند: هیدروکلروتیازید، فوروزماید، بومتانید، تورسماید، استازولامید، کلرتیازید و کلرتالیدون
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی از جمله: آسپیرین، ایبوپروفن، ناپروکسن، سلکوکسیب، دیکلوفناک و نابومتون
- برخی از داروهای فشار خون به نام مسدود کننده های گیرنده ی آنژیوتانسین یا مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین
مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین: والسارتان، اولمسارتان، کاندسارتان و لوزارتان
مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین: انالاپریل، کاپتوپریل، بنازپریل و فوسینوپریل
- مهارکننده های مونوآمین اکسیداز (MAOIs) مثلا: فنلزین، ترانیل سیپرومین، سلژیلین و ایزوکاربوکسازید
- آنتی بیوتیک هایی مانند: اکسی تتراسایکلین، مترونیدازول، کوتریموکسازول و تری متوپریم
- داروهای صرع مانند: کاربامازپین یا فنی توئین
- فلووکسامین، پاروکستین یا فلوکستین
- تریپتوفان
- بوسپیرون، یک ضداضطراب
- فنتانیل
- مخمر سنت جان
- ترامادول
- تریپتان، داروی سردرد میگرنی
- تئوفیلین، دارویی برای درمان بیماران مبتلا به آسم
همچنین لیتیم کربنات با کافئین نیز تداخل دارد.
هشدارهای لیتیوم
اگر باردار هستید بدون اطلاع پزشک از لیتیوم استفاده نکنید چرا که لیتیم کربنات میتواند به جنین آسیب برساند. از یک روش موثر پیشگیری از بارداری استفاده کنید و اگر در طول درمان با لیتیوم کربنات باردار شدید، به پزشک خود اطلاع دهید.
سمیت لیتیوم میتواند باعث مرگ شود. لیتیم کربنات دارویی با محدوده ی ایمنی محدود است و اگر کمی بیشتر از دوز توصیه شده مصرف کنید، ممکن است اوردوز کنید. اگر علائم مسمومیت با لیتیوم کربنات را داشتید، فورا با اورژانس تماس بگیرید: ضعف عضلانی، اسپاسم، خواب آلودگی، احساس سبکی سر، تغییرات خلقی، تاری دید، زنگ زدن گوش، ضربان قلب نامنظم، گیجی، تکلم مبهم، ضعف فیزیولوژیکی، مشکلات تنفسی یا تشنج.
اگر دچار تب، استفراغ و اسهال شدید یا اگر بیش از حد معمول عرق میکنید، با پزشک خود تماس بگیرید. لیتیوم میتواند عوارض جانبی ایجاد کند که ممکن است تفکر یا واکنش شما را مختل کند. اگر رانندگی میکنید یا کاری انجام میدهید که به هوشیاری نیاز دارد، مراقب باشید.
ملاحظات مهم مصرف لیتیم کربنات
نگهداری
لیتیم کربنات را در دمای اتاق و به دور از گرما و رطوبت، نگهداری کنید.
اسامی تجاری موجود در ایران
- لیتیرام
- لیتمون
- پریادل
- لیتوسان
- بایپوران
سوالات متداول
بله بعضی ها هنگام مصرف لیتیوم وزن اضافه میکنند. مراقب حجم غذای خود باشید. ورزش منظم میتواند به ثابت نگه داشتن وزن شما کمک کند.
شواهد روشنی مبنی بر اینکه لیتیوم بر توانایی باروری زنان تاثیر میگذارد، وجود ندارد اما احتمال کمی وجود دارد که بتواند تعداد اسپرم را در مردان کاهش دهد.
لیتیوم میتواند شما را خوابآلود کند، بنابراین اگر در چند روز اول مصرف لیتیوم هستید یا دوز مصرفیتان افزایش یافته است، بهتر است نوشیدن الکل را متوقف کنید. بعد از آن نیز نباید بیش از حد بنوشید چرا که الکل باعث کم آبی بدن شما میشود و این میتواند سطح لیتیوم را در خون افزایش دهد. مهم است که این مورد را به خاطر بسپارید، به خصوص در هوای گرم که بیشتر عرق میکنید و بدنتان آب بیشتری از دست میدهد.
در اسرع وقت دارو را مصرف کنید، اما اگر تقریبا زمان نوبت بعدی فرا رسیده است، دوز فراموش شده را نادیده بگیرید. دو دوز را در یک زمان مصرف نکنید.
کم کاری تیروئید و مشکلات نادر کلیوی با مصرف طولانی مدت لیتیوم مرتبط است. پزشکتان وضعیت شما را در معاینات معمول بررسی میکند تا مطمئن شود که این اتفاق نمی افتد.
منابع اصلی این نوشته: healthline, drugs, nami, nhs
نویسنده: مبینا آقایی، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
ویرایشگر: یاسمن اکبرزاده، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
بازبینی: امین زندی، روانشناس بالینی
من با مصرف لیتیوم دچار کم کاری تیروئید شدم مجبورم هرروز لووتیروکسین بخورم ولی خیلی وقتا یادم میره ، سه کیلو وزن اضافه کردم اشتهام زیاد شده همیشه برای غذا ضعف دارم شکم پهلو دراوردم دچار کم شدن حافظه شدم و تک تمرکزی شدم. اینا یه گوشه از عوارض لیتیومه
ولی اوضاعم از نخوردن دارو خیلی بهتره، مجبورم برای بهتر شدن حالم ادامه بدم
این حالت سایتوکین دیتکت نام داره به دلیل کم بودن پارافین جامد و کمبود نورون های الکترومغناطیسی در مغز بوجود میاد قطع دارو بدون دستور پزشک میتونه خطرناک تر از قطع مصرف خودسرانه باشه
میتونه یکی از عوارض جانبی لیتیوم باشه باید با پزشک معالجتون ویزیت بشید و دوز لیتیوم شما تنظیم بشه، این موضوع مهم و جدی است.