ریسپریدون؛ هر آنچه نیاز دارید بدانید
ریسپریدون چیست؟
ریسپریدون (Risperidone) یا ریسپردال (Risperdal) یک آنتی سایکوتیک (ضد روانپریشی) نسل دوم (SGA) یا آتیپیک است. ریسپردال برای درمان اختلال اسکیزوفرنی (در بزرگسالان و کودکان حداقل 13 ساله)، دوقطبی (در بزرگسالان و کودکان حداقل 10 ساله) و درمان علائم تحریک پذیری (در کودکان اوتیستیک 5 تا 16 ساله) استفاده میشود.
فهرست مطالب
موارد مصرف ریسپریدون
ریسپریدون برای درمان علائم چندین بیماری روانپزشکی استفاده میشود:
- اسکیزوفرنی: یک اختلال سلامت روان است که باعث آشفتگی در افکار، گفتار، رفتار و هیجان میشود. افراد مبتلا به این بیماری توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند) یا هذیان (اعتقاد نادرست در مورد واقعیت) دارند.
- دوره های شیدایی حاد یا مختلط ناشی از اختلال دوقطبی نوع یک: در این حالت ریسپریدون به تنهایی یا همراه با داروهای لیتیوم یا دیوالپروکس تجویز میشود. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، دوره های خلقی شدیدی شامل شیدایی (خلق و انرژی بیش از حد بالا)، افسردگی یا ترکیبی از هر دو را تجربه میکنند.
- تحریک پذیری مرتبط با اوتیسم: اوتیسم بر نحوه ی رفتار، تعامل فرد با دیگران، یادگیری و برقراری ارتباط تاثیر میگذارد. علائم تحریک پذیری ممکن است شامل پرخاشگری نسبت به دیگران، افکار آسیب رساندن به خود، ابراز شدید ناامیدی یا خشم و تغییرات خلقی باشد.
- ممکن است پزشک با توجه به صلاح دید خویش، برای افسردگی، اضطراب و وسواس نیز از ریسپردال استفاده کند.
مکانیزم اثر ریسپریدون
ریسپریدون، دوپامین و سروتونین را متعادل میکند تا تفکر، خلق و خو و رفتار را بهبود بخشد.
اشکال، دوز و نحوه مصرف ریسپریدون
این دارو به صورت قرص خوراکی (0.25، 0.5، 1، 2، 3، 4 میلی گرم)، قرص بازشونده ی دهانی (0.5، 1، 2، 3، 4 میلی گرم)، محلول خوراکی (1 میلی گرم/میلی لیتر) و تزریقی (12.5، 25، 37.5، 50، 90، 120 میلی گرم) موجود است. برای مصرف، دستورالعمل های پزشک خود را دنبال کنید. ریسپریدون را میتوان همراه غذا یا بدون آن مصرف کرد.
یک قرص بازشونده ی دهانی را فقط زمانی از بسته بندی خارج کنید که آماده ی مصرف دارو هستید. قرص را در دهان خود بگذارید، اجازه دهید بدون جویدن حل شود و بعد از آن چندین بار آب دهان خود را قورت دهید. داروی مایع را با دقت اندازه گیری کنید (از سرنگ استفاده کنید نه قاشق آشپزخانه). داروی مایع را با کولا یا چای مخلوط نکنید.
عوارض جانبی ریسپریدون
عوارض جانبی شایع و نادر به نقل از medscape در جدول زیر آمده است.
عوارض شایع (بیشتر از 10 درصد) |
عوارض نسبتا شایع( کمتر از 1 درصد تا 10 درصد) |
خواب آلودگی (%45-40) بی خوابی (%30-26) بی قراری (%25-20) اضطراب (%15-10) سردرد (%15-10) رینیت (آبریزش بینی) (%15-10) خستگی (%31-18) پارکینسون (%62-28) آکاتیزیا (بی قراری حرکتی) (%11-5) افزایش اشتها (%44-4) استفراغ (%20-10) جاری شدن آب دهان (کمتر از%12) بی اختیاری ادرار (%22-5) لرزش (%24-11) نازوفارنژیت (التهاب گلو) (%19-4) رینوره (نشت مایع مغزی-نخاعی از بینی) (%12-4) شب ادراری (%16-1) افزایش وزن (%13-12.8) |
یبوست (%10-5) سوء هاضمه (%10-5) حالت تهوع (%10-5) درد شکم (%5-1) واکنش تهاجمی (پرخاشگرانه) (%5-1) ادم (ورم) صورت (کمتر از %4) سندرم کیو.تی طولانی (بیماری ریتم قلب) (کمتر از %4) سرگیجه (%5-1) علائم خارج هرمی (اختلالات حرکتی ناشی از دارو) (%5-1) ژنیکوماستی در کودکان (بزرگ شدن سینه در پسران و مردان) (%5-1) راش (%5-1) تاکی کاردی (تند شدن نابهنجار ضربان قلب) (%5-1) سنکوپ (%2-1) برادی کاردی (کند شدن نابهنجار ضربان قلب) (کمتر از %4) درد قفسه سینه (کمتر از %4) سرگیجه وضعیتی (حمله ی سرگیجه) (کمتر از %4) خارش (کمتر از %4) آکنه (%2-1) هیپرپرولاکتینمی (تولید مفرط هورمون پرولاکتین) (کمتر از %4) اختلال عملکرد جنسی (کمتر از %4) خشکی دهان (%10-7) رخوت (%7.7-7) درد در پاین تنه (%7.7-0.9) کمردرد (%6.8-3.5) درد عضلانی اسکلتی (%5.2) سفتی اسکلتی عضلانی (%2.6-0.9) ناراحتی شکمی (%2.6) اسپاسم عضلانی (%2.6 و کمتر) |
تداخل ریسپریدون با سایر داروها
ریسپردال میتواند با سایر داروها، ویتامین ها یا گیاهان دارویی که ممکن است مصرف کنید، تداخل داشته باشد. تداخل زمانی است که یک ماده، نحوه ی عملکرد دارو را تغییر دهد که این میتواند مضر باشد یا از درست عمل کردن دارو جلوگیری کند. برای جلوگیری از تداخل، پزشکتان باید تمام داروهای شما را با دقت مدیریت کند. حتما در مورد تمام داروها، ویتامین ها یا گیاهان دارویی که مصرف میکنید به پزشک خود اطلاع دهید. در ادامه نمونه هایی از داروهایی که میتوانند با ریسپریدون تداخل کنند، فهرست شده اند.
تداخلاتی که خطر عوارض جانبی را افزایش میدهد
مصرف ریسپریدون با برخی داروها خطر عوارض جانبی اش را افزایش میدهد. این به این معنی است که یا مقدار ریسپریدون در بدن شما افزایش می یابد یا داروی دیگر نیز عوارض جانبی مشابه ریسپریدون ایجاد میکند. نمونه هایی از این داروها عبارتند از:
- داروهای ضد اضطراب مانند آلپرازولام، کلونازپام، دیازپام، کلردیازپوکساید و لورازپام
- شل کننده های عضلانی مانند باکلوفن، سیکلوبنزاپرین، متوکاربامول، تیزانیدین، کاریسوپرودول و متاکسالون
- داروهای ضد درد مانند مورفین، اکسی کدون، فنتانیل، هیدروکودون، ترامادول و کدئین
- آنتی هیستامین ها مانند هیدروکسی زین، دیفن هیدرامین، کلرفنیرامین و برمفنیرامین
- آرام بخش/ خواب آور، مانند زولپیدم، تمازپام، زالپلون و اسزوپیکلون
مصرف این داروها با ریسپردال میتواند موجب رخوت و خواب آلودگی بیشتر گردد.
- مصرف فلوکستین و پاروکستین با ریسپردال، خطر طولانی شدن فاصله ی QT، ریتم نامنظم قلب و سایر عوارض جانبی ریسپریدون را افزایش میدهد بنابراین ممکن است پزشک دوز ریسپریدون را کاهش دهد.
- مصرف کلوزاپین با ریسپردال احتمال پارکینسونیسم (مشکل در حرکت)، خواب آلودگی، اضطراب، تاری دید و سایر عوارض جانبی ریسپریدون را افزایش میدهد بنابراین پزشک شما را از نزدیک تحت نظر خواهد داشت.
- مصرف داروهای فشار خون، مانند آملودیپین، لیزینوپریل، لوزارتان یا متوپرولول با ریسپریدون میتواند موجب کاهش فشار خون شما بشود.
- استفاده از داروهای بیماری پارکینسون، مانند لوودوپا، پرامیپکسول یا روپینیرول همراه ریسپردال میتواند علائم پارکینسون شما را بیشتر کند.
تداخلاتی که میتواند اثربخشی داروی شما را کاهش دهد
ممکن است مصرف همزمان ریسپریدون و برخی داروها باعث شود ریسپردال کارایی لازم برای درمان بیماری شما را نداشته باشد چرا که مقدار آن در بدنتان کاهش می یابد. نمونه هایی از این داروها عبارتند از:
- فنی توئین
- کاربامازپین
- ریفامپین
- فنوباربیتال
در این موارد ممکن است پزشک دوز ریسپریدون را افزایش دهد.
هشدارهای ریسپریدون
هشدار FDA
ریسپردال دارای هشدار جعبه سیاه است. این جدی ترین هشدار سازمان غذا و دارو (FDA) است. هشدار جعبه سیاه به پزشکان و بیماران در مورد اثرات دارویی که ممکن است خطرناک باشد، هشدار میدهد. ریسپریدون میتواند خطر مرگ را در سالمندان مبتلا به زوال عقل افزایش دهد. این دارو برای درمان روان پریشی در افراد مسن مبتلا به زوال عقل تایید نشده است. روان پریشی وضعیتی است که در آن فرد ارتباط خود را با واقعیت از دست داده، توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند) و هذیان (باورهای نادرست در مورد واقعیت) دارد.
هشدار سندرم بدخیم نورولپتیک (NMS)
NMS یک وضعیت نادر اما جدی است که ممکن است در افرادی که از داروهای آنتی سایکوتیک از جمله ریسپریدون استفاده میکنند، رخ دهد. این وضعیت میتواند کشنده باشد و باید در بیمارستان درمان شود. علائم میتواند شامل موارد زیر باشد:
- تب شدید
- تعریق شدید
- سفت شدن ماهیچه ها
- گیجی
- نارسایی کلیه
- تغییر در تنفس، ریتم قلب و فشار خون
هشدار افزایش خطر سکته مغزی یا حمله قلبی
ریسپریدون میتواند باعث تغییرات متابولیکی شود که ممکن است خطر سکته مغزی یا حمله قلبی را افزایش دهد. شما و پزشکتان باید مراقب قند خون، علائم دیابت (ضعف، افزایش ادرار، تشنگی یا گرسنگی)، وزن و سطح کلسترول خود باشید.
هشدار دیسکینزی دیررس
ریسپردال میتواند باعث دیسکینزی دیررس شود. این یک وضعیت جدی است که باعث میشود حرکاتی در صورت، زبان یا سایر قسمت های بدن خود داشته باشید که نمیتوانید آن ها را کنترل کنید. این وضعیت ممکن است حتی در صورت قطع مصرف این دارو نیز از بین نرود.
هشدار آلرژی
ریسپریدون میتواند یک واکنش آلرژیک شدید ایجاد کند. علائم این آلرژی:
- مشکل در تنفس
- تورم گلو یا زبان
در صورت بروز این علائم، با 115 تماس بگیرید یا به نزدیکترین اورژانس بروید. اگر تا به حال به ریسپردال واکنش آلرژیک داشته اید، دیگر آن را مصرف نکنید.
هشدار تداخل الکلی
مصرف نوشیدنی های الکلی در حین مصرف ریسپریدون میتواند خطر خواب آلودگی ناشی از ریسپریدون را افزایش دهد. اگر الکل مصرف میکنید، با پزشک خود در این مورد صحبت کنید.
هشدار برای افرادی که شرایط سلامت خاص دارند
برای افراد مبتلا به دیابت: این دارو میتواند سطح قند خون شما را افزایش دهد که این دیابت شما را بدتر میکند. قند خون بسیار بالا میتواند به کما یا مرگ منجر شود. اگر دیابت یا عوامل خطر دیابت (مانند اضافه وزن یا سابقه ی خانوادگی دیابت) دارید، پزشک باید قبل درمان و در طول آن سطح قند خون شما را بررسی کند.
برای افراد مبتلا به کلسترول بالا: ریسپردال میتواند سطح کلسترول و تری گلیسیرید شما را افزایش دهد که این خطر حمله ی قلبی و سکته را افزایش میدهد. کلسترول بالا ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند. ممکن است پزشکتان سطح کلسترول و تری گلیسیرید شما را در طول درمان با ریسپریدون بررسی کند.
برای افراد مبتلا به فشار خون پایین: ممکن است ریسپریدون فشار خون شما را بیشتر کاهش دهد. این ممکن است وضعیت شما را بدتر کند. در حین مصرف ریسپردال، پزشک باید فشار خون شما را کنترل کند.
برای افرادی که تعداد گلبول های سفید خونشان پایین است: این دارو ممکن است تعداد گلبول های سفید خون شما را بیشتر کاهش دهد. پزشک شما باید تعداد گلبول های سفید خون شما را اغلب در چند ماه اول درمان با این دارو کنترل کند.
برای افراد مبتلا به تشنج: ریسپردال میتواند باعث تشنج شود. در حین مصرف این دارو، پزشک باید شما را از این لحاظ تحت نظر داشته باشد.
برای افراد مبتلا به هیپرپرولاکتینمی (پرولاکتین بالا): ریسپریدون میتواند سطح پرولاکتین شما را بالا ببرد که این میتواند وضعیت شما را بدتر کند. پزشک باید قبل از شروع درمان و در طول آن، سطح پرولاکتین خون شما را کنترل کند.
برای افراد مبتلا به مشکلات قلبی: اگر مشکلات قلبی یا سابقه ی آن را دارید، از پزشک خود بپرسید که این دارو برای شما بی خطر است یا خیر. این موارد شامل سابقه ی حمله قلبی، آنژین (درد قفسه سینه)، بیماری عروق کرونر، نارسایی قلبی یا مشکلات ریتم قلب است. ریسپریدون میتواند این شرایط را بدتر کند.
برای افراد مبتلا به مشکلات کبدی: اگر مشکلات کبدی دارید، ممکن است کبدتان نتواند این دارو را به خوبی پردازش کند بنابراین ممکن است ریسپریدون تجمع یابد و این میتواند منجر به عوارض جانبی بیشتری شود. در صورت ابتلا به بیماری کبد، ممکن است پزشک دوز مصرفی شما را کاهش دهد.
برای افراد مبتلا به بیماری پارکینسون یا زوال عقل جسم لوی: ممکن است نسبت به اثرات این دارو حساسیت بیشتری داشته باشید. این بدان معناست که ممکن است عوارض جانبی بیشتری را تجربه کنید. علائم میتواند شامل گیجی، بی حالی، افتادن های مکرر، مشکل در حرکت، بی قراری و میل به حرکت و انقباضات غیرقابل کنترل عضلانی، تب بالا، تعریق شدید، تغییر در تنفس، ریتم قلب و فشار خون باشند.
برای افراد مبتلا به فنیل کتونوری (یک نقص متابولیکی مادرزاد): قرص بازشونده ی دهانی ریسپریدون حاوی فنیل آلانین است. اگر فنیل کتونوری PKU دارید، نباید این شکل از ریسپردال را مصرف کنید.
هشدار برای گروه های دیگر
برای زنان باردار: تحقیقات روی حیوانات حاکی از اثرات نامطلوب برای جنین است. مطالعات کافی بر روی انسان انجام نشده است تا مطمئن شویم که چگونه دارو ممکن است بر جنین تأثیر بگذارد. نوزادان مادران مصرف کننده ی این دارو ممکن است علائم ترک داشته باشند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بی قراری
- ضعف و سستی
- اسپاسم
- لرزش (حرکات ریتمیک غیرقابل کنترل در یک قسمت از بدن)
- خواب آلودگی
- مشکلات تنفسی
- مشکلات تغذیه
برخی نوزادان بدون درمان و ظرف چند ساعت یا چند روز بهبود می یابند، اما برخی دیگر ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند. اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید با پزشک خود صحبت کنید. اگر در حین مصرف ریسپریدون باردار شدید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید. ریسپردال تنها در صورتی باید استفاده شود که منافع بالقوه خطر احتمالی را توجیه کند.
برای زنان شیرده: ممکن است ریسپریدون وارد شیر مادر شود و برای کودکی که با شیر مادر تغذیه میشود، عوارض جانبی ایجاد کند. اگر به کودک خود شیر میدهید با پزشکتان در اینباره صحبت کنید. ممکن است لازم باشد تصمیم بگیرید که شیردهی یا مصرف ریسپردال را متوقف کنید.
برای سالمندان: ممکن است کلیه ها، قلب و کبد افراد مسن مانند گذشته کار نکند. این میتواند باعث شود بدن داروها را کندتر پردازش کند. در نتیجه، مقدار بیشتری از دارو برای مدت طولانی تری در بدن باقی میماند و این خطر عوارض جانبی را افزایش میدهد. ممکن است افراد مسن بیشتر در معرض خطر افت فشار خون ارتواستاتیک (کاهش فشار خون هنگام بلند شدن از حالت نشسته یا دراز کشیده) ناشی از این دارو باشند.
ملاحظات مهم مصرف ریسپریدون
نگهداری
ریسپردال را در دمای اتاق و دور از نور نگه دارید، آن را در مناطق مرطوب مانند حمام قرار ندهید. از فریز کردن محلول آن خودداری کنید.
مصرف و حمل ریسپریدون در سفر
همیشه داروی خود را همراه داشته باشید. هنگام پرواز، آن را در کیف دستی خود نگه دارید. نگران دستگاه های اشعه ایکس فرودگاه نباشید. آن ها نمیتوانند به داروهای شما آسیب برسانند. همیشه ظروف اصلی دارای برچسب نسخه را با خود حمل کنید. این دارو را در خودروی خود قرار ندهید. در مواقعی که هوا خیلی گرم یا خیلی سرد است از انجام این کار خودداری کنید.
ریسپریدون و غربالگری دارویی
مصرف ریسپردال میتواند موجب نتیجه ی مثبت کاذب در غربالگری دارویی شما شود.
اسامی تجاری موجود در ایران
- ریسبایودال
- ریسپریدول
- ریسیدون
- ریسپران
- ریسپردال
سوالات متداول
در اسرع وقت دارو را مصرف کنید، اما اگر تقریبا زمان نوبت بعدی فرا رسیده است، دوز فراموش شده را نادیده بگیرید. دو دوز را در یک زمان مصرف نکنید.
مانند بسیاری از داروها، ریسپریدون نیز فورا اثر نمیکند. ممکن است چند روز یا حتی ماه ها طول بکشد تا برخی علائم بهبود یابند. ممکن است چند هفته طول بکشد تا پزشک دوز مناسب برای شما را پیدا کند.
ریسپریدون میتواند باعث خواب آلودگی شما شود. اگر این اتفاق برای شما افتاد، تا زمانی که احساس بهتری نکردید، از رانندگی و استفاده از ابزار و ماشین آلات اجتناب کنید.
به جز الکل مورد دیگری نیست و میتوانید به طور معمول غذا بخورید و بنوشید. با این حال، ریسپریدون میتواند باعث احساس گرسنگی و افزایش وزن شود. اگر اشتهایتان افزایش یافته است، سعی کنید یک رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشید .از خوردن غذاهای حاوی کالری زیادی مانند چیپس، کیک، بیسکویت و شیرینی خودداری کنید. اگر بین وعده های غذایی احساس گرسنگی می کنید، میوه، سبزیجات و موادغذایی کم کالری مصرف کنید.
منابع اصلی این نوشته: healthline, drugs, nhs uk, nami
نویسنده: مبینا آقایی، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
ویرایشگر: یاسمن اکبرزاده، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
بازبینی: امین زندی، روانشناس بالینی