معنای زندگی از نظر ویکتور فرانکل پدر معنا درمانی چیست؟

همه ی انسان ها به دنبال پیدا کردن معنای زندگی خود هستند، پیدا کردن دلیلی که باعث ادامه ی زندگی در شرایط سخت و دشوار می شود. لوگوتراپی یا معنا درمانی به عنوان رویکردی در روانشناسی، از واژه ی یونانی«لوگوس» که به «معنی» اطلاق می شود، گرفته شده است و تاکید آن بر یافتن معنایی در زندگی انسان است. با توجه به نظر ویکتور فرانکل، تلاش برای پیدا کردن معنا و مفهوم در زندگی، اساسی ترین نیرومحرکه ی هر فرد در دوران حیات او محسوب می شود. پس ما باید بیندیشیم که برای زیستن چه ارزش هایی را می توان پیدا کرد تا با انتخاب آن ها، به بهترین شکل به زندگی خود ادامه دهیم.

تلاش انسان در راه معناجویی و ارزش های وجودی او در زندگی همیشه موجب تعادل نمی شود و حتی ممکن است تنش زا هم باشد. همین مساله لازمه ی بهداشت روان فرد است که شامل تنش بین آنچه که فرد به آن دست یافته و آنچه که به آن دست خواهد یافت می شود. آنچه که انسان لازم دارد؛ ایجاد تعادل، رهایی و دفع این تنش ها نیست؛ بلکه، کوششی ست که در راه رسیدن به هدفی شایسته درگیر آن می شود. پس باید ببیند برای زیستن به چه ارزش هایی نیاز دارد تا با متوسل شدن به آن ها، به زندگی ادامه دهد و دچار بی معنایی در زندگی نشود.

درصورتی که معناجویی انسان با مشکل رو به رو شود، منجر به ناکامی می شود و علت این ناکامی برخورد ارزش های فرد با یکدیگر است. البته تعارضات و تنش ها در حد متعادل، عادی هستند و نشانه ی سلامت فرد است نه مشکلات اساسی در او. درد و رنج در زندگی نیز به همین شکل است و نباید تصور کرد که هر درد و رنجی منشا بیماری های عصبی ست. این وظیفه ی لوگوتراپی ست که بیمار را در یافتن معنا در زندگی خود، بررسی اندیشه هایی که دارد و معنای نهفته در آن ها یاری کند.

«طوری زندگی کن که انگار برای بار دوم زندگی می‌کنی ، انگار بار اول اشتباه کرده‌ای و الان می‌خواهی درست رفتار کنی!»

مساله ی دیگری که در لوگوتراپی بر آن تاکید می شود، پذیرفتن مسئولیت است. معنا درمانی تلاش می کند که فرد را کاملا از وظیفه ی مسئولیت پذیری خود آگاه سازد. از این رو این وظیفه را بر عهده ی بیمار می گذارد که خودش تصمیم بگیرد و مسئولیت آن ها را برعهده بگیرد تا بتواند به معنایی که در زندگی اش انتخاب کرده است، دست یابد. انسان پیوسته در میانِ تعداد زیادی از توانایی ها و امکانات خود در حال انتخاب کردن است که کدام یک از آن ها را شکوفا و کدام یک را فراموش کند و باید بتواند در هر لحظه تصمیم بگیرد، تصمیمی برای بهتر شدن و یا سقوط کردن و تصمیم برای اینکه اثر ماندگار او در این زندگیِ گذرا چه خواهد بود.

معنای زندگی چیست و چگونه کشف می شود؟

به گفته فرانکل، «معنای زندگی این است که در جهان کشف شود نه در درون انسان یا روان خودش، که گویی یک سیستم بسته است. این گفته بیانگر این واقعیت است که انسان بودن همیشه به چیزی، یا شخصی غیر از خود اشاره می کند، و هدایت می شود؛ یا معنایی برای تحقق یا یک انسان دیگر برای مواجهه. هر چه فرد خود را بیشتر فراموش کند، با سپردن خود به هدفی برای خدمت کردن یا شخص دیگری برای دوست داشتن؛ بیشتر انسان است و بیشتر خود را بالفعل می کند. آنچه که خودشکوفایی نامیده می‌شود، اصلاً هدفی دست‌نیافتنی نیست، به این دلیل ساده که هر چه بیشتر برای آن تلاش کند، بیشتر آن را از دست می‌دهد. به عبارت دیگر، خودشکوفایی تنها به عنوان یک اثر جانبی تعالی از خود امکان پذیر است.»

فرانکل استدلال می‌کرد که اگرچه نمی‌توانیم آنچه را که در برخی شرایط برایمان اتفاق می‌افتد کنترل کنیم، می‌توانیم از طریق پذیرش و جستجو برای معنا؛ نگرشی را پرورش دهیم که ما را قادر می‌سازد تا سخت‌ترین موقعیت‌های زندگی را تحمل کنیم. به گفته فرانکل، معنای زندگی برای هر فردی متفاوت است. برای برخی، ممکن است در روابط نزدیک یافت شود. برای دیگران، ممکن است کار یا سرگرمی باشد، در حالی که دیگران ممکن است در فعالیت ها و تعاملات کوچک و روزانه معنا پیدا کنند.

لحن فرانکل همیشه بسیار انسانی و بدون قضاوت است، که به بهترین وجه در رفتار او با کسانی که جان خود را از دست داده اند مشاهده می شود؛ به عبارت دیگر، او همیشه به طور همزمان بینش هایی را در مورد چگونگی یافتن معنای خود در بدترین شرایط به ما ارائه می دهد. موقعیت‌ها می‌توانند جان انسان‌ها را نجات دهند، در حالی که زمینه‌های پیچیده و مسائل مربوط به سلامت روان را که ممکن است در خودکشی فرد نقش داشته باشند، تشخیص دهند.

مطلب مفید: خلاصه کتاب دروغ هایی که به خود می گوییم!

هر انسان باید تلاش کند تا معنی زندگی خود را پیدا کند

هر انسانی باید تلاش کند تا ریشه های اتفاقاتی را که برایش رخ داده است، تحلیل کند. در لوگوتراپی معنای زندگی را به سه روش می توان بدست آورد:

با انجام کاری ارزشمند
با تجربه ی ارزشی والا: که از راه تجربیاتی ارزشمند مانند برخورد با شگفتی های طبیعت ، فرهنگ و یا به وسیله ی عشق بدست می آید.
با تحمل درد و رنج: انسان وقتی با وضعی غیرقابل اجتناب یا با سرنوشتی تغییرناپذیر رو به رو می شود، ( مانند بیماری درمان ناپذیر)، این فرصت را پیدا می کند که به عالی ترین معنای زندگی یعنی رنج کشیدن دست پیدا کند. درد و رنج بهترین آشکارکننده ی ارزش وجود انسان است و آنچه که اهمیت دارد، شیوه و نگرش فرد نسبت به رنج است. همه ما ممکن است به دلایل مختلفی رنج بکشیم، اما رنج چیزی است که همه آن را تجربه می کنند: ثروتمند و فقیر، پیر و جوان، شهری و روستایی، مردم عادی و افراد مشهور.

انگیزه و هدف اصلی زندگی، گریز از درد و لذت بردن نیست؛ بلکه، هدف اصلی، معنی جویی است؛ لذت بردن باید محصول زندگی باشد نه هدف آن و زمانی که هدف قرار گیرد، بی ارزش می شود. به همین دلیل انسان ها درد و رنجی را که معنی و هدف دارد با رضایت تحمل می کنند.گاهی در زندگی شرایطی پیش می آید که انسان از انجام کاری محروم می شود، ولی چیزی که اجتناب ناپذیر است، رنج است. ما باید بتوانیم از میان رنج های خود معنا بیابیم تا رشد کنیم؛ از این رو اگر رنج را شجاعانه بپذیریم تا آخرین لحظات، زندگی ما معنی خواهد داشت.

درد، مشکلات، مرگ و حتی تلاش برای رسیدن به خواسته ها، رنج هایی هستند که به سراغ ما می آیند و ما را به سمت معنای زندگی هدایت می کنند. زمانی که فرد معنایی برای اعمالش پیدا کند، تحمل آن رنج و درد برایش راحت تر می شود. دقیقا مانند جمله ی نیچه که می گوید: کسی که چرایی زندگی را یافته است، با هر چگونگی خواهد ساخت. و این چرایی، گمشده ی زندگی ماست که در معنای رنج نهفته است. انسانی توانایی ادامه ی زندگی با رنج هایش را دارد که معنایی در آن ها یافته باشد و بداند که چرا این رنج ها را تحمل می کند. رنج، زمانی که معنا پیدا کند؛ دیگر آزاردهنده نیست و لوگوتراپی سعی می کند که به بیمار کمک کند تا با درک معنی رنجی که می کشد، در تحمل آن استوارتر باشد و به آرامش برسد. آرامشی که پیامدِ یافتنِ معنایی برای رنج های فرد است.

دکتر فرانکل، استدلال کرد که معنای زندگی یک محرک کلیدی برای بقای ماست. در حالی که برای هر فردی متفاوت است، یافتن معنا برای هر فردی مهم است. ممکن است کسی استدلال کند که عصر کنونی با انفجار اطلاعات، با بسیاری از ما که ساعت‌های طولانی را تنها و منزوی در گوشی، لپ‌تاپ و آی‌پد خود می‌گذرانیم، و با فشارهای متعدد برای کارآمدی و بهره‌وری مواجه هستیم، باعث می‌شود ارتباط ما با یکدیگر قطع شود. و در سکوت با عوامل استرس زا انباشته شده سر و کله بزنید و اغلب حتی از آن بی اطلاع باشید. در چنین شرایطی، معنای زندگی یا بازپس گیری آن حداقل می تواند چالش برانگیز باشد.