در مقاله تخصصی قبلی منطق با مهارت حل مسئله ، یکی از مهمترین مهارت‌های زندگی ، اهمیت آن در زندگی هر فرد و بهترین زمان یا روش رویایی با مشکلات آشنا شدیم. حال زمان آن رسیده که هدف از حل مسئله و انواع فنون حل مسئله را مشخص کنیم تا بتوانیم مراحل روش حل مسئله را یک به یک طی کرده و مسائل موجود را حل کنیم. در این مقاله چهار گام حل مسئله به همراه چند مثال برای روش حل مسئله بررسی شده که خواندن آنها خالی از لطف نیست.
چهار گام حل مسئله و بهترین راه برای بهبود مهارت حل مسئله
برای دستیابی به مهارت حل مسئله، بهبود آن و همچنین رسیدن به رویارویی مسئله مدار باید از چهار مرحله اصلی گذر کرد. این مراحل عبارتند از:
۱- تعریف دقیق مسئله و تجزیه و تحلیل آن
زندگی روزمره ما اغلب سرشار از مسئله های مبهم یا بدون تعریف است. بنابراین برای رسیدن به یک تعریف روشن از مسئله، باید اطلاعاتمان را تا حد لازم افزایش دهیم تا بتوانیم تمامی نقاط کور مسئله را باز کنیم.
برای مثال بیان مسئله‌ایی به این شکل که پدرم از من خشمگین است، حالتی مبهم دارد و هیچ سرنخی برای یافتن مسئله اصلی در آن نمی یابیم. حال اگر همین را به بخش های کوچکتر تجزیه کنیم، می توانیم مسئله را شناسایی کرده و آن را رفع کنیم. در این صورت می‌توان مسئله را بدین شکل تعریف کرد که هر زمان به پدرم اعتراض می کنم، او معمولا مرا ساکت می‌کند.
پس نتیجه می گیریم برای حل مسئله‌ای پیچیده، می توانیم آن را به بخش های کوچکتر تقسیم کنیم.
حال برای تجزیه و تحلیل مسائل می توانیم از سوالات زیر کمک بگیریم:
- مسئله چیست؟
- چرا این پدیده یک مسئله است؟
- در چه زمانی و مکانی این مسئله رخ می دهد؟
- چه کسی یا کسانی در این مسئله درگیر هستند؟
آنچه در تعریف دقیق مسئله اهمیت دارد، این است که ما باید مسائلمان را با دید شفاف تری ببینیم و همچنین از آسیب هایی که ممکن است این مسئله برای ما ایجاد کند، آگاه باشیم تا بتوانیم در راستای عینی تر شدن مسئله مان تلاش کنیم.
۲- تولید و خلق راه حل‌های متعدد
هرچه به راه حل های بیشتر و خلاقانه‌تری دست یابیم، احتمال یافتن راه حل کارآمد بیشتر می شود. در این مرحله با بکارگیری قوه تخیل و استفاده از خلاقیت می‌توانیم راه حل های متنوعی تولید کنیم. البته باید توجه داشت که هدفی قابل دسترسی را برای حل مسئله مان را به کار گیریم. به خصوص هدفی که منطقی باشد. برای تعیین منطقی هدف، نخست باید به سوالات زیر پاسخ دهیم:
- می خواهید چه کاری در مورد آن انجام دهید؟
- می خواهید چه تغییری ایجاد کنید؟
- چه چیزی تفاوتها را بوجود می‌آورد؟
همیشه اولین فکری که به ذهنمان می آید، مناسب ترین روش نیست. اینجاست پای بارش فکری وسط می‌آید و می‌توان بدین شکل مجموعه‌ایی از راه حل های بالقوه را پیدا کرد. استفاده از این روش باعث می شود که ما تمام راه حل‌های موجود را بدون پیش داوری بررسی کنیم.
بارش فکری چیست؟
بارش فکری در واقع یک فرایندی است که در شرایط آزاد منجر به خلق راه حل و نظرات متعدد می شود. این ایده به خصوص در کنفرانس ها و جلسات به کار برده می شود تا افراد به راحتی نظرشان را بیان کنند. به زبان ساده بارش فکری یعنی تشویق ابتکار!
نکاتی در مورد بارش فکری
- هرچه تعداد راه حل های بالقوه بیشتر باشد، دسترسی به راه حل کارآمد افزایش می باید.
- تا زمانی که فرایند بارش فکری ادامه دارد، نباید راه حل ها را قضاوت کرد زیرا ممکن است در همین حین با راه حل جدیدی روبه رو شوید.
- اگر راه حل های کمی به ذهنتا می‌رسد، از خود بپرسید به چه چیز دیگری می توان فکر کرد؟
۳- ارزیابی گزینه ها و انتخاب بهترین راه حل
گام بعد، تصمیم گیری و انتخاب یک راه حل کارآمد است. در این مرحله باید از بین راه حل های ارائه شده در مرحله قبل، هرکدام را بررسی کنیم. بدین معنی که مزایا و معایب هرکدام را می سنجیم و در نهایت راه حلی را انتخاب می کنیم که بیشترین سود و کمترین زیان را دربر داشته باشد. در این مرحله باید به سوال مهمی پاسخ گفت: آیا راه حل مورد نظر عملی است یا اینکه چقدر در حل مسئله کاربرد دارد؟ شایسته است که با تفکر به این سوالات پاسخ دهیم. با پاسخ به این سوال می‌توانیم به این نتیجه برسیم که:
راه حل کارآمد در واقع راهکاری است که نتایج منفی آن مسئله را برای فرد و دیگران به حداقل رسد.
۴- اجرای راه حل و بازبینی آن
بعد از انتخاب راه حل، به مهم ترین مرحله یعنی اجرای آن می رسیم. در این مرحله ممکن است با افکار ناکارآمدی رو به رو شویم و مسلماً افکاری نظیر «این مشکل پیچیده تر از آن است که با این راه حل رفع شود» یا «من هیچ وقت نتوانستم تصمیمات موثری بگیرم» سراغمان می‌آید.
همانطور که می‌دانید این افکار به طور قطع در طول زندگی بر کارایی ما تاثیر منفی خواهد گذاشت. بنابراین آگاهی از این افکار و به چالش کشیدن آنها باعث می شود تاثیر این افکار را به حداقل برسانیم.
بطور کلی زندگی پیجیده امروزی، ما را با مسائل مختلفی مواجه می سازد که شاید به راحتی نتوانیم راه حل هایی را برای آنها ارائه دهیم. در این مواقع، با درایت و کاردانی خود باید راه حل های ممکن را ارزیابی کرده و مناسبترین آنها را برگزینیم.
در پایان ذکر دو نکته لازم و ضروری به نظر می رسد:
- فرایند حل مسئله زمانی به پایان می رسد که موقعیت برای ما اشتغال ذهنی ایجاد نکند.
- ممکن است ما با موقعیت های مواجه شویم که لازم باشد این مراحل را دوباره از ابتدا آغاز کنیم.
————————————————————
پژوهشگر: گل آرا شریعت، روانشناس و مشاور
