هرم مازلو چیست و چه کاربردی دارد؟

هرم مازلو، مثلث مازلو یا سلسله‌ مراتب نیازهای مازلو، نظریهٔ آبراهام مزلو تئورسین کلاسیک روانشناسی و مدیریت، درباره ی نیازهای اساسی انسان در زندگی خویش است. تئوری هرم مازلو در میان رویکردهای حاصل از جنبش روابط انسانی در روانشناسی و مدیریت مقارن با دوران رکود اقتصادی بزرگ غرب از اهمیت ویژه برخوردار است و نظریه‌ای بنیادین و ریشه ای محسوب می‌شود.

در هرم نیازهای مازلو و به اعتقاد مازلو نیازهای آدمی از یک سلسله‌ مراتب برخوردارند که رفتار افراد در لحظات خاص تحت تأثیر شدیدترین نیاز قرار می‌گیرد. هنگامی که ارضای نیازها آغاز می‌شود، تغییری که در انگیزش فرد رخ خواهد داد بدین گونه است که به جای نیازهای قبل، سطح دیگری از نیاز، اهمیت یافته و محرک رفتار خواهد شد. نیازها به همین ترتیب تا پایان سلسله مراتب نیازهای مازلو اوج گرفته و پس از ارضاء، فروکش کرده و نوبت به دیگری می‌سپارند.

سلسله مراتب نیازها یا هرم مازلو چیست؟

آبراهام مزلو برای اولین بار مفهوم سلسله مراتب نیازهای مازلو را در مقاله خود با عنوان “نظریه انگیزش انسان” در سال 1943 و بار دیگر در کتاب بعدی خود “انگیزه و شخصیت” معرفی کرد. این سلسله مراتب نشان می دهد که افراد قبل از اینکه به سایر نیازهای پیشرفته تر بروند برای برآوردن نیازهای اساسی انگیزه دارند.

در حالی که برخی از مکاتب فکری موجود در آن زمان، مانند روانکاوی و رفتارگرایی  تمایل داشتند بر رفتارهای مشکل ساز تمرکز کنند، مزلو بیشتر علاقه مند بود تا درباره چیزهایی که مردم را خوشحال می کند و کارهایی که برای رسیدن به آن هدف انجام می دهند، بیاموزد.

مازلو به عنوان یک انسان گرا معتقد بود که مردم میل ذاتی به خودشکوفایی دارند، یعنی تمام چیزی که می توانند باشند. با این حال، برای دستیابی به این هدف نهایی، تعدادی نیاز اساسی دیگر باید برآورده شود. این شامل نیاز به غذا، ایمنی، عشق و عزت نفس است. مزلو معتقد بود که این نیازها شبیه غرایز هستند و نقش عمده ای در انگیزش رفتار ایفا می کنند. پنج سطح مختلف از سلسله مراتب نیازهای مزلو وجود دارد که از پایین ترین سطح به نام نیازهای فیزیولوژیکی شروع می شود.

نیازهای انسان در هرم مازلو

در نظریه هرم نیازهای مازلو، نیازهای آدمی در پنج طبقه قرار داده شده‌اند که به ترتیب عبارتند از:

• اول: نیازهای زیستی و فیزیولوژیک
  نیازهای زیستی در اوج سلسله مراتب هرم مزلو قرار دارند و بیشترین سطح از هرم را پوشش میدهند و تا زمانی که قدری ارضا گردند، بیشترین اثر را بر رفتار فرد دارند. نیازهای زیستی نیازهای آدمی برای حیات خودند؛ یعنی: خوراک، پوشاک، مسکن و رابطه جنسی. تا زمانی که نیازهای اساسی برای فعالیت‌های بدن به حد کافی ارضاء نشده‌اند، عمده فعالیت‌های شخص احتمالاً در این سطح بوده و بقیه نیازها انگیزش کمی ایجاد خواهد کرد.

• دوم: نیازهای امنیّتی
  همانطور که به سطح دوم هرم مازلو می رویم، نیازها کمی پیچیده تر می شوند. در این سطح، نیاز به امنیت و ایمنی اولیه می شود. نیاز به رهایی از وحشت، تأمین جانی و عدم محرومیت از نیازهای اساسی است؛ به عبارت دیگر نیاز به حفاظت از خود در زمان حال و آینده را شامل می‌شود. مردم خواهان کنترل و نظم در زندگی خود هستند. بنابراین، نیاز به ایمنی و امنیت تا حد زیادی به رفتارها در این سطح کمک می کند. برخی از نیازهای اساسی امنیت و ایمنی عبارتند از: امنیت مالی، سلامتی و تندرستی، ایمنی در برابر حوادث و جراحات، یافتن شغل، دریافت بیمه و مراقبت های بهداشتی، حساب پس انداز و نقل مکان به محله ای امن تر، همگی نمونه هایی از اقداماتی هستند که با انگیزه نیازهای امنیتی و ایمنی انجام می شود.

• سوم: نیازهای اجتماعی
  نیازهای اجتماعی در سلسله مراتب مازلو شامل مواردی مانند عشق، پذیرش و تعلق است. در این سطح نیاز به روابط عاطفی رفتار انسان را به حرکت در می آورد. برخی از مواردی که این نیاز را برآورده می کند عبارتند از: دوستی ها، پیوست های عاشقانه، خانواده، گروه های اجتماعی و سازمان های مذهبی. برای جلوگیری از مشکلاتی مانند تنهایی، افسردگی و اضطراب، مهم است که افراد احساس کنند که دیگران آنها را دوست دارند و پذیرفته شده اند.

• چهارم: احترام
  این احترام قبل از هر چیز نسبت به خود است و سپس قدر و منزلتی که توسط دیگران برای فرد حاصل می‌شود. اگر آدمیان نتوانند نیاز خود به احترام را از طریق رفتار سازنده برآورند، در این حالت ممکن است فرد برای ارضای نیاز جلب توجه و مطرح شدن، به رفتار خرابکارانه یا نسنجیده متوسل شود. مردم باید احساس کنند که دیگران برایشان ارزش قائل هستند و احساس کنند که به دنیا کمک می کنند. مشارکت در فعالیت‌های حرفه‌ای، موفقیت‌های تحصیلی، مشارکت ورزشی یا تیمی و سرگرمی‌های شخصی، همگی می‌توانند در برآوردن نیازهای احترام نقش داشته باشند. افرادی که قادرند با دستیابی به عزت نفس خوب و به رسمیت شناختن دیگران نیازهای عزت را ارضا کنند، تمایل دارند نسبت به توانایی های خود احساس اطمینان کنند.  برعکس، کسانی که عزت نفس و احترام دیگران را ندارند، می توانند احساس حقارت در خود ایجاد کنند.

• پنجم: خودشکوفایی
  در اوج سلسله مراتب مزلو، نیازهای خودشکوفایی قرار دارند. یعنی شکوفا کردن تمامی استعدادهای پنهان آدمی؛ حال این استعدادها هر چه می‌خواهد باشد. همان طور که مازلو بیان می‌دارد: «آنچه آنسان می‌تواند باشد، باید بشود». افراد خودشکوفا خودآگاه هستند، به رشد شخصی اهمیت می دهند، کمتر به نظرات دیگران توجه دارند و علاقه مند به تحقق پتانسیل خود هستند.

لازم به ذکر است به طبقه‌بندی مذکور دو نیاز « دانش‌اندوزی و شناخت و درک پدیده‌ها » و « نیاز به زیبایی و نظم » نیز اضافه شده است؛ که قبل از نیاز به خود شکوفایی قرار می‌گیرند.

برای سنجش نیازهای مازلو در خودتان، تست نیازهای مازلو را انجام دهید

انواع مختلف نیازها

هرم مازلو را می توان به دو نوع نیاز تقسیم کرد: نیازهای کمبود و نیازهای رشد.

1. نیازهای کمبود: نیازهای فیزیولوژیکی، امنیتی، اجتماعی و احترامی نیازهای کمبودی هستند که به دلیل محرومیت به وجود می آیند. ارضای این نیازهای سطح پایین برای جلوگیری از احساسات یا عواقب ناخوشایند مهم است.
2. نیازهای رشد: مزلو بالاترین سطح هرم را نیازهای رشد نامید. این نیازها ناشی از کمبود چیزی نیست، بلکه بیشتر از میل به رشد به عنوان یک شخص ناشی می شود.

نیازهای کمبود به دلیل محرومیت به وجود می آیند و گفته می شود زمانی که افراد برآورده نمی شوند انگیزه ایجاد می کنند. همچنین، انگیزه برآورده ساختن چنین نیازهایی هر چه مدت طولانی تری از آنها رد شود، قوی تر می شود. به عنوان مثال، هر چه فرد بیشتر غذا نخورد، گرسنه تر می شود.

زمانی که یک نیاز کمبود «کم و بیش» ارضا شد، از بین می‌رود و فعالیت‌های ما معمولاً به سمت برآوردن نیازهای بعدی هدایت می‌شوند که هنوز باید برآورده شوند. اینها سپس به نیازهای برجسته ما تبدیل می شوند. با این حال، نیازهای رشد همچنان احساس می شود و حتی ممکن است زمانی که آنها درگیر شدند قوی تر شوند.

نیازهای رشد ناشی از فقدان چیزی نیست، بلکه بیشتر از میل به رشد به عنوان یک شخص ناشی می شود. هنگامی که این نیازهای رشد به طور منطقی ارضا شد، ممکن است فرد بتواند به بالاترین سطحی که خودشکوفایی نام دارد، برسد.

در حالی که این نظریه به طور کلی به عنوان یک سلسله مراتب نسبتاً سفت و سخت به تصویر کشیده می شود، مزلو خاطرنشان کرد که ترتیبی که در آن این نیازها برآورده می شوند همیشه از این پیشرفت استاندارد پیروی نمی کنند. به عنوان مثال، وی خاطرنشان کرد که برای برخی افراد، نیاز به عزت نفس مهمتر از نیاز به عشق است. برای دیگران، نیاز به تحقق خلاقانه ممکن است جایگزین اساسی ترین نیازها شود.

ایجاد و افزایش انگیزه کارکنان سازمان با هرم مازلو

چرا سلسله مراتب نیازهای مازلو مهم است؟

اساس نظریه مزلو این است که ما به عنوان یک انسان به دلیل نیازهای خود برانگیخته می شویم. علاوه بر این، اگر برخی از مهمترین نیازهای ما برآورده نشود، ممکن است نتوانیم پیشرفت کنیم و نیازهای دیگر خود را برآورده کنیم. نظریه مازلو راه جدیدی را برای نگاه کردن به نیازهای مردم ایجاد کرده است. به عنوان مثال هرم مازلو به طور گسترده در سلامت و مددکاری اجتماعی به عنوان چارچوبی برای ارزیابی نیازهای مشتریان استفاده می شود.

مشکلات یا شرایط دشوار در یک مقطع از زندگی یک فرد می تواند باعث شود که او روی مجموعه خاصی از نیازها متمرکز شود و این می تواند بر کیفیت زندگی آینده آنها تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، فردی که در دوران کودکی در دوران محرومیت شدید و عدم امنیت زندگی کرده است، ممکن است به نیازهای فیزیولوژیکی و ایمنی توجه کند و حتی اگر نیازش ارضا شود باز هم احساس نیاز می کند. بنابراین حتی اگر این شخص بعداً همه چیز مورد نیاز خود را داشته باشد، ممکن است به پول یا نگهداری غذای کافی در یخچال وسواس داشته باشد.

نقد نظریه مازلو

نظریه مزلو چه در روانشناسی و چه در رشته های دیگر بسیار محبوب شده است. زمینه های آموزش و تجارت به ویژه تحت تأثیر این نظریه قرار گرفته اند. هرم مازلو در عین محبوبیت، بدون انتقاد نبوده است. مهمترین نقدهای وارد بر نظریه مازلو عبارتند از:

• نیازها از سلسله مراتب پیروی نمی کنند: در حالی که برخی تحقیقات از نظریه های مزلو حمایت می کنند، اکثر تحقیقات نتوانسته اند ایده سلسله مراتب نیازها را اثبات کنند. وهبا و بریدول (محققان کالج باروخ) گزارش دادند که شواهد کمی برای رتبه بندی مزلو از این نیازها و حتی شواهد کمتری وجود دارد که این نیازها در یک نظم سلسله مراتبی هستند.
• آزمودن این نظریه دشوار است: سایر انتقادات به نظریه مزلو اشاره می‌کنند که آزمایش علمی تعریف او از خودشکوفایی دشوار است. تحقیقات او در مورد خودشکوفایی نیز بر اساس نمونه بسیار محدودی از افراد، از جمله افرادی بود که او نیز می‌شناخت. به عنوان بیوگرافی افراد مشهوری که مزلو معتقد بود خودشکوفایی دارند.

هرم مازلو در اموزش و یادگیری

تئوری سلسله مراتب نیازهای مازلو سهم عمده ای در تدریس و مدیریت کلاس درس در مدارس داشته است. مازلو به جای کاهش رفتار به یک پاسخ در محیط، رویکردی کل نگر برای آموزش و یادگیری اتخاذ می کند. مازلو به کیفیت کامل فیزیکی، عاطفی، اجتماعی و فکری یک فرد و چگونگی تأثیر آنها بر یادگیری می پردازد.

کاربردهای هرم مازلو در کار معلم کلاس آشکار است. قبل از اینکه نیازهای شناختی دانش آموز برآورده شود، ابتدا باید نیازهای اساسی فیزیولوژیکی خود را برآورده سازند. به عنوان مثال، برای یک دانش آموز خسته و گرسنه تمرکز بر یادگیری مشکل خواهد بود. دانش آموزان برای پیشرفت و دستیابی به پتانسیل کامل خود باید از نظر احساسی و جسمی احساس امنیت کنند و در کلاس پذیرفته شوند.

مزلو پیشنهاد می کند که باید به دانش آموزان نشان داده شود که در کلاس درس برای آنها ارزش و احترام قائل هستند و معلم باید یک محیط حمایتی ایجاد کند. دانش آموزانی که عزت نفس پایینی دارند تا زمانی که عزت نفسشان تقویت نشود، با نرخ مطلوبی پیشرفت تحصیلی نخواهند کرد.

مازلو استدلال کرد که یک رویکرد آموزشی انسان‌گرا، افرادی را پرورش می‌دهد که «قوی‌تر، سالم‌تر هستند و زندگی خود را تا حد زیادی در دستان خود می‌گیرند. با افزایش مسئولیت شخصی در قبال زندگی شخصی، و با مجموعه ای منطقی از ارزش ها برای هدایت انتخاب، مردم شروع به تغییر فعالانه جامعه ای می کنند که در آن زندگی می کردند.

چه از سلسله مراتب نیازهای مزلو پیروی کنید یا نه، نظریه او نیازهای بسیاری را که به عنوان یک انسان داریم روشن می کند. و حتی اگر همه ما این نیازها را به یک ترتیب قرار ندهیم، در نظر گرفتن آنها در هنگام تعامل با دیگران می تواند به تعاملاتمان کمک کند.