خطای هاله ای یا اثر هاله ای در روانشناسی به چه معناست؟

روانشناسی خطای هاله ای یا اثر هاله ای به نوعی   و تصمیم گیری گفته می‌شود که تحت تاثیر ذهنیت قبلی قضاوت کننده شکل می گیرد و می تواند از حقیقت به دور باشد. مثلا وقتی معلمی از دانش آموزی ذهنیتی منفی به عنوان یک فرد “تنبل” دارد، در برخوردهای بعدی هم ممکن است این پیش داوری بر قضاوت او تاثیر بگذارد. به همین دلیل همیشه به معلمان توصیه می‌شود هنگام تصحیح ورقه‌های امتحانی به اسامی دانش آموزان نگاه نکنند تا ذهنیت‌های قبلی بر نحوه قضاوت آنها تاثیر نگذارد.

تاثیر خطای هاله ای می تواند در قضاوت کننده بسته به تصویر ذهنی قبلی مثبت یا منفی باشد. یعنی شما با چند برخورد ساده طرف مقابل را با صفت هایی قضاوت کنید که برای صحبت کردن درباره آنها هنوز زود است. با یک شاخه گل گرفتن از او، او را مبادی آداب و دست و دلباز ببینید و با رد کردن یک چراغ قرمز به او برچسب شخصیت قانون شکن و ضد اجتماعی بزنید.

خطای هاله ای یا اثر هاله ای

یکی از خطاهایی که هنگام قضاوت کردن در مورد دیگران ممکن است اتفاق بیافتد، اثر هاله ای یا خطای هاله ای نام دارد که بر اساس آن شخص قضاوت کننده یک تصور کلی مثبت از فرد دارد و همین عامل باعث می شود تا صفات مثبت دیگری را هم به فرد نسبت بدهد. البته اثر هاله ای به صورت عکس هم عمل میکند یعنی اگر شما از شخصی تصور منفی داشته باشید صفات منفی دیگری را هم برای او در نظر می گیرید.

ظاهر فیزیکی اغلب بخش عمده ای از خطای هاله ای است. افرادی که جذاب تلقی می شوند تمایل دارند از نظر سایر ویژگی های مثبت نیز امتیاز بیشتری دریافت کنند. با این حال، این تأثیر فقط بر ادراک ما از افراد بر اساس جذابیت آنها تأثیر نمی گذارد. همچنین می تواند ویژگی های دیگر را نیز در بر گیرد. برای مثال، افرادی که اجتماعی یا مهربان هستند، ممکن است دوست داشتنی تر و باهوش تر دیده شوند. اثر هاله ای باعث می شود که ادراک یک کیفیت منجر به قضاوت مغرضانه در مورد کیفیت های دیگر شود.

خود این اصطلاح از تشبیه هاله برای توصیف اینکه چگونه می تواند بر ادراک تأثیر بگذارد استفاده می کند. در هنر مذهبی، هاله ای اغلب بر سر یک قدیس به تصویر کشیده می شود که فرد را در نوری آسمانی غسل می دهد تا نشان دهد که آن شخص خوب است. وقتی شخصی را از دریچه جلوه هاله می بینید، می بینید که او در نوری مشابه قرار گرفته است. آن “هاله” ایجاد شده توسط درک شما از یک مشخصه، آنها را به همان شیوه پوشش می دهد.

تاریخچه اثر هاله ای یا Halo effect

ادوارد ثورندایک روانشناس اولین بار این اصطلاح را در مقاله ای با عنوان “خطای ثابت در رتبه بندی های روانشناختی” در سال 1920 ابداع کرد. در آزمایشی که در مقاله توضیح داده شد، ثورندایک از افسران فرمانده ارتش خواست تا ویژگی‌های مختلف سربازان زیردست خود را ارزیابی کنند. این ویژگی ها شامل مواردی مانند رهبری، ظاهر فیزیکی، هوش، وفاداری، و قابل اعتماد بودن بود.

هدف ثورندایک تعیین این بود که چگونه رتبه‌بندی‌های یک کیفیت با ارزیابی سایر ویژگی‌ها همراه است. او دریافت که رتبه‌بندی‌های بالای یک کیفیت خاص با رتبه‌بندی بالای سایر ویژگی‌ها مرتبط است، در حالی که رتبه‌بندی منفی یک کیفیت خاص منجر به رتبه‌بندی پایین‌تر سایر ویژگی‌ها می‌شود. ثورندایک می‌نویسد: همبستگی‌ها خیلی زیاد و یکنواخت بودند. به عنوان مثال، برای سه رتبه‌دهنده بعدی که مورد مطالعه قرار گرفتند، میانگین همبستگی فیزیک با هوش 0.31، برای فیزیک با رهبری، 0.39، و برای فیزیک با شخصیت، 0.28 است.

پس چرا برداشت های کلی ما از یک شخص این هاله را ایجاد می کند که بر ارزیابی ما از ویژگی های خاص تأثیر می گذارد؟ محققان دریافته اند که جذابیت یکی از عواملی است که می تواند نقش داشته باشد چندین مطالعه مختلف نشان داده‌اند که وقتی افراد را خوش‌تیپ ارزیابی می‌کنیم، به این باور می‌رسیم که آنها ویژگی‌های شخصیتی مثبتی دارند و باهوش‌تر هستند. حتی یک مطالعه نشان داد که اعضای هیئت منصفه معتقد بودند که افراد جذاب کمتر در رفتار مجرمانه مقصر هستند.

با این حال، این کلیشه جذابیت می تواند یک شمشیر دولبه نیز باشد. مطالعات دیگر نشان داده‌اند که در حالی که افراد بیشتر به افراد جذاب ویژگی‌های مثبت نسبت می‌دهند، اما احتمال بیشتری دارد که معتقد باشند افراد خوش‌قیافه بی‌هدف، ناصادق هستند و احتمالاً از جذابیت خود برای دستکاری دیگران استفاده می‌کنند.

اگر به این موضوع علاقه مند هستید، مقاله اسناد و خطای بنیادی اسناد چیست و چگونه در زندگی ما بروز میکند؟ را مطالعه کنید

تاثیر اثر هاله ای در زمینه های مختلف

اثر هاله ممکن است بر تعدادی از زمینه های دنیای واقعی تأثیر بگذارد.

اثر هاله ای و آموزش

تحقیقات نشان داده است که اثر هاله ای ممکن است در محیط های آموزشی نقش داشته باشد. معلمان ممکن است بر اساس ادراک از جذابیت با دانش آموزان متفاوت تعامل داشته باشند. برای مثال، تحقیقات قدیمی‌تر نشان می‌دهد که معلمان انتظارات بیشتری از بچه‌هایی دارند که به آنهارا جذاب‌تر ارزیابی می‌کنند.

مطالعه دیگری که سوابق تحصیلی بیش از 4500 دانش آموز را مورد بررسی قرار داد. سپس یک گروه 28 نفری به جذابیت دانش‌آموزان (براساس عکس شناسنامه دانشجویی) در مقیاس 1 (بسیار غیرجذاب) تا 10 (بسیار جذاب) امتیاز دادند. سپس دانش‌آموزان بر اساس این ارزیابی‌های جذابیت به سه گروه تقسیم شدند. : زیر متوسط، متوسط ​​و بالاتر از حد متوسط.

سپس محققان نمرات دانش‌آموزان را بین کلاس‌هایی که در کلاس‌های حضوری سنتی برگزار می‌کردند و کلاس‌هایی که به صورت آنلاین برگزار می‌شدند مقایسه کردند. محققان دریافتند دانش‌آموزانی که از نظر ظاهری بالاتر از میانگین رتبه‌بندی شده‌اند، در دوره‌های آنلاین به طور قابل‌توجهی نمرات کمتری نسبت به کلاس‌های سنتی خود کسب می‌کنند.

خطای هاله ای می تواند بر نحوه رفتار معلمان با دانش آموزان تأثیر بگذارد، اما همچنین می تواند بر نحوه درک دانش آموزان از معلمان تأثیر بگذارد. در یک مطالعه، محققان دریافتند که وقتی یک مربی صمیمی و دوستانه دیده می‌شود، دانش‌آموزان او را جذاب‌تر و دوست‌داشتنی‌تر می‌دانند.

اثر هاله ای در محل کار

روش‌های مختلفی وجود دارد که اثر هاله ای می‌تواند بر ادراک دیگران در محیط‌های کاری تأثیر بگذارد. برای مثال، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که اثر هاله‌ای یکی از رایج‌ترین سوگیری‌هایی است که بر ارزیابی و بررسی عملکرد تأثیر می‌گذارد. ناظران ممکن است زیردستان را بر اساس ادراک یک ویژگی واحد به جای کل عملکرد و مشارکت آنها ارزیابی کنند. برای مثال، اشتیاق یا نگرش مثبت یک کارگر ممکن است فقدان دانش یا مهارت آنها را تحت الشعاع قرار دهد و باعث شود همکاران بیش از آنچه عملکرد واقعی آنها توجیه می کند به آنها امتیاز دهند.

خطای هاله ای همچنین می تواند بر درآمد تأثیر بگذارد. یک مطالعه منتشر شده در مجله روانشناسی اقتصادی نشان داد که به طور متوسط، گارسون های جذاب سالانه 1200 دلار بیشتر از همتایان غیرجذاب خود درآمد کسب می کنند. مطالعه دیگری نشان داد که جذابیت فیزیکی نه تنها بر اعتماد به نفس افراد بلکه بر درآمد کلی و رفاه مالی آنها نیز تأثیر مثبت دارد.

متقاضیان کار نیز احتمالاً تأثیر اثر هاله ای را احساس می کنند. اگر کارفرمای بالقوه، متقاضی را جذاب یا دوست‌داشتنی بداند، به احتمال زیاد او را باهوش، شایسته و واجد شرایط ارزیابی می‌کند.

خطای هاله ای و بازاریابی

بر کسی پوشیده نیست که بازاریابان از روش های گسترده ای برای دستکاری ما به عنوان مصرف کننده استفاده می کنند تا محصولات یا خدمات آنها را بخریم. آنها حتی می توانند از اثر هاله ای استفاده کنند. بازاریابان از اثر هاله برای فروش محصولات و خدمات استفاده می کنند. هنگامی که یک سخنگوی افراد مشهور یک مورد خاص را تایید می کند، ارزیابی های مثبت ما از آن فرد می تواند به برداشت ما از خود محصول نیز سرایت کند.

نحوه برچسب گذاری و بازاریابی محصولات خود توسط یک برند نیز می تواند تعیین کند که آیا نتیجه نهایی را دوست دارید یا خیر. به عنوان مثال، یک مطالعه غذایی منتشر شده در روی محصولات غذایی (ماست، چیپس سیب زمینی، آبمیوه) برچسب «ارگانیک» یا «معمولی» داده شد. محصولات “ارگانیک” به طور کلی رتبه های بالاتری دریافت کردند و مصرف کنندگان مایل به پرداخت بیشتر آنها بودند.

خطای هاله ای در ازدواج

خطای هاله ای در واقع یک خطای ادراکی است. روانشناسان به این نتیجه رسیده اند که جذابیت کلید مهمی در «اثر هاله ای»‌ است. موقعی که ما کسی را فردی دوست داشتنی یا جذاب می دانیم، احتمال بیشتری دارد که او را باهوش و خوب (و یا دارای دیگر خصلت های نیک) هم بدانیم. در واقع این صفات (لزوما) همیشه با همدیگر در یک فرد وجود ندارند، اما (ذهن)‌ ما تمایل دارد آنها را به صورتی با هم… جمع کند.

به عنوان مثال خیلی محتمل است ما حرف های کسی که آراسته لباس پوشیده است را “بهتر” از حرف های یک فرد ژولیده بدانیم؛ در صورتی که هیچ دلیل منطقی برای این تصور وجود ندارد. اثر هاله ای در بسیاری از زوایای زندگی ما موجود است و متاسفانه تقریبا تمام انسان ها -کم یا زیاد- تحت تاثیر این خطای ادراکی هستند. گرچه تحقیقات نشان می دهد که حتی آگاه بودن به پدیده ای به عنوان «اثر هاله ای» نفوذ آن را در اشخاص کاهش نمی دهد.

اثر هاله معکوس

خطای هاله ای معکوس به پدیده ای اشاره دارد که در آن ادراک مثبت از یک فرد می تواند پیامدهای منفی به همراه داشته باشد. آزمایشی که توسط جوزف فورگاس بر روی 246 نفر انجام شد این را تایید می کند. پس از یادآوری رویدادهای شاد یا غم انگیز گذشته، شرکت کنندگان باید یک مقاله فلسفی را با تصویر یک زن جوان یا یک مرد پیر به عنوان نویسنده بخوانند. نتایج نشان داد کسانی که وقایع غم انگیز را به خاطر آورده بودند و در نتیجه خلق و خوی منفی داشتند برای دختر جوان رتبه کمتری داشتند. در اینجا، به نظر می رسید که یک عاطفه منفی اثر هاله را از بین برده یا معکوس کرده است.

علاوه بر این، تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که هم زنان و هم مردانی که جذاب‌تر هستند، به احتمال زیاد مغرورتر و خودپسندتر هستند (ایگلی، اشمور، ماخیجانی و لونگو، 1991). علاوه بر این، همانطور که در بالا در مورد مطالعه Sigall و Ostrove ذکر شد، افرادی که با استفاده از ظاهر زیبا به نفع خود مرتکب جنایت می شوند، نسبت به مجرمان غیرجذاب بیشتر احتمال دارد مجازات های سخت تری دریافت کنند.

آیا می توانید خطای هاله ای را در خود تشخیص دهید؟

با توجه به گستره ای که اثر هاله در زندگی ما دارد، تشخیص سوگیری ها از واقعیت ها می تواند دشوار باشد. می‌توانید با برداشتن گام‌های مثبت به سمت تفکر عینی‌تر در مورد دیگران، فعالانه برای کاهش چنین نظرات ذهنی تلاش کنید. از آنجایی که اثر هاله این نظریه را مطرح می کند که مردم به سرعت دیگران را بر اساس برداشت های اولیه قضاوت می کنند، کند کردن روند فکر مفید است.

کاهش سرعت و جمع آوری تمام حقایق می تواند به شما در جلوگیری از عوارض جانبی مضر بالقوه اثر هاله ای کمک کند. همه ما اثر هاله‌ای را تجربه کرده‌ایم که در آن شخص دیگری را؛ چه به درستی یا نادرست، بر اساس یک ویژگی واحد قضاوت می‌کنیم. آگاهی از این پدیده می تواند به شما در شکستن چنین چرخه ذهنی کمک کند و نه تنها تصمیمات آگاهانه تر و عینی تری می گیرید، بلکه فرد بهتری نیز برای آن خواهید بود.

نویسنده: امین زندی، روانشناس بالینی

ویرایشگر علمی: یاسمن اکبرزاده، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی